Du Lịch Phong Nha Thông Tin Du Lịch Quảng Bình Làng nghề truyền thống dệt chiếu cói An Xá – Lệ Thủy

Làng nghề truyền thống dệt chiếu cói An Xá – Lệ Thủy

Làng An Xá (xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình) từ lâu nổi tiếng với nghề sản xuất chiếu cói truyền thống. Trải qua biết bao thăng trầm, làng dệt chiếu An Xá vẫn được lưu giữ, phát triển, góp phần không nhỏ vào tiến trình phát triển chung của địa phương. Từ đời này qua đời khác, bao thế hệ người làng An Xá nói riêng, Lệ Thủy nói chung vẫn luôn nuôi giữ niềm tự hào với nghề truyền thống của quê hương.

Làng An Xá, quê hương của đại tướng Võ Nguyên Giáp nằm bên bòng sông Kiến Giang thơ mộng, phong cảnh hữu tình làm say lòng người. Dòng sông ấy cũng là điểm nguồn nuôi sống xóm làng, giữ cho những đồng cói xanh mướt một màu. Người dân làng trước đây  làm ruộng, vào buổi nông nhàn thì chính nghề dệt chiếu cói đã giúp cho làng An Xá hằng năm lại thêm màu ngói mới.

Mùa thu hoạch cói ở An Xá hằng năm thường vào tháng 3 và tháng 6 Âm lịch. Đó cũng là lúc mùa vụ vừa xong. Từ những manh chiếu thơm nức mùi cói khô đã góp phần mang lại sức sống cho An Xá.

Những người già trong làng kể lại rằng, nghề làm chiếu cói có từ lâu lắm, khoảng trên 600 năm về trước. Lúc này, An Xá là vùng hạ lưu sông Bình Giang (sông Kiến Giang ngày nay), phía hữu ngạn là một doi đất phù sa bồi tích. Hàng năm, doi đất ấy cứ dài ra và cao thêm, tôm cá nhiều, chim muông lắm. Hình thế doi đất đẹp tựa Vĩ Long, người dân An Xá Hạ đến đây đánh bắt chim, cá, trú ngụ qua đêm rồi dần dà dựng lên lều trại sinh sống. Khi đã đủ mặt 12 dòng họ, ngoài hai nghề chính là nông và ngư, người dân nơi đây đã phát triển nghề dệt chiếu cói được mang theo từ miền Bắc vào.

Cụ Ngô Khai, người lấp sông khai đất An Xá ngày nay khuyến khích người dân ở đây làm thêm nghề dệt chiếu cói vào những lúc nông nhàn. Từ đó, nghề dệt chiếu cói dần trở thành nghề thủ công truyền thống.

Cùng với thời gian, đến nay người dân An Xá đã mở rộng diện tích trồng cói ra thành 10ha với 70 hộ gia đình. Nhiều người dân làng nghề từ những ngày ấu thơ đã được chứng kiến, từng sợi cói đã trở nên gắn bó với người dân như bạn tri kỷ. Qua bàn tay chai sần nhưng khéo léo của bao thế hệ nối tiếp nhau ở làng quê này, những tấm chiếu mộc mạc nhưng cũng không kém phần tinh xảo đã ra đời.

Để dệt được một chiếc chiếu cần có hai người, một người dệt chiếu và người còn lại đưa cói vào khung dệt. Tùy từng họa tiết mà người dệt chiếu điều khiển cách đan để hoa văn và hình dáng khớp với nhau. Công đoạn chọn sợi cói và nhuộm màu yêu cầu phải thật cẩn thận và tỉ mỉ, bởi màu sắc đậm nhạt và hoa văn sản phẩm quyết định ít nhiều đến độ phai màu theo thời gian của chiếu.

Trước đây, người dân An Xá chỉ biết sản xuất một loại chiếu trắng duy nhất từ nguyên liệu cói nguyên chất, hiện nay bà con đã nhanh chóng chuyển đổi sản xuất 3 mẫu mã: chiếu trắng, chiếu hoa và chiếu kẻ. Để họa tiết, màu sắc chiếu cói sắc nét, khó phai, người thợ phải mất rất nhiều công đoạn, trước tiên là chọn sợi cói về nhuộm phẩm với đủ loại màu tươi tắn, tiếp đến công đoạn nhuộm màu cũng cần phải có kinh nghiệm và kỹ năng chính xác.

Sau khi nấu phẩm màu xong, tùy theo độ đậm, nhạt mà có thể nhúng từng chùm nhỏ vào từ 2-3 lần trở lên. Cói nhuộm phẩm xong phải phơi cho đủ nắng nhưng không quá gắt vì cói dễ giòn, gãy và không để dịu bởi dễ ẩm mốc. Nguyên liệu cói dùng để dệt chiếu phải ửng màu xanh, dệt xong đem phơi sẽ cho ra màu trắng sáng. Sợi cói phải dài, nhỏ, đều cả hai đầu và không chắp nối thì sẽ dệt nên những chiếc chiếu mịn màng và bền bỉ, giá bán ra thị trường cũng cao hơn rất nhiều. Sau khi dệt xong sẽ tiếp tục công đoạn may viền chiếu với các loại vải phù hợp, tạo mẫu mã đẹp và độ bền cho sản phẩm.

Xác định nghề sản xuất chiếu cói là khâu đột phá trong hướng giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, những năm qua, lãnh đạo địa phương luôn quan tâm đến việc giữ gìn, phát triển nghề của làng. HTX làng nghề chiếu cói An Xá được thành lập vào tháng 11-2010 cũng với mục đích đó. Với diện tích khuôn viên 2.000m2, gồm 7 phòng dùng làm xưởng sản xuất, HTX đã mạnh dạn đầu tư mua máy dệt chiếu công nghiệp bán tự động để tăng năng suất, chất lượng sản phẩm. Với việc áp dụng công nghệ mới, HTX đã góp phần rút ngắn thời gian sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm cũng như thay đổi đáng kể về chất lượng, sợi cói trở nên mịn, dày và bền đẹp hơn.

Sản phẩm của làng nghề vì thế cũng dễ dàng tiêu thụ hơn. Không dừng lại ở các sản phẩm truyền thống và một số mẫu mã mới vừa đưa vào sản xuất, từ đầu năm 2011, HTX tiếp tục đầu tư máy móc hiện đại để sản xuất chiếu có kích cỡ lớn (1,8m) nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường trong giai đoạn mới. Hiện tại, các sản phẩm chiếu từ 1-1,6m đã có sự phát triển vượt bậc so với chiếu cói truyền thống từ quá trình nhuộm cói, in hoa văn và may viền chiếu, bước đầu được người tiêu dùng đón nhận nhiệt tình. Địa phương cũng đã mở rộng diện tích trồng cói từ 4ha lên 10ha, đáp ứng cơ bản nhu cầu nguyên liệu cho HTX làng nghề chiếu cói An Xá.

Dù chỉ với những bước đi chập chững ban đầu, những sản phẩm chiếu cói được làm ra từ máy móc có mẫu mã đa dạng, chất lượng cao, bắt đầu đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Mặc dù hiện nay, nhiều làng nghề truyền thống đang đứng trước nguy cơ bị mai một, nhưng nghề sản xuất chiếu cói An Xá vẫn tồn tại với thời gian, bởi người dân nơi đây yêu thích và luôn có ý thức lưu giữ nghề mà cha ông mình đã chọn.

Nếu có dịp du lịch Quảng Bình, về thăm làng dệt chiếu An Xá, vào nhà nào cũng thấy không khí tấp nập, nhộn nhịp. Những đôi tay của các cô gái thoăn thoắt, dẻo dai, uốn lượn theo những đường kim. Tiếng máy se đay, se sợi nghe đều đặn, nghe thật vui tai. Du khách còn được chiêm ngưỡng khung cảnh thiên nhiên làng quê thành bình, được tìm hiểu văn hóa làng nghề đặc sắc và trải nghiệm cuộc sống cùng người dân chăm chỉ yêu nghề hàng ngày sống với nghề, gìn giữ và phát triển nghề ra sao.