Bài thơ Nhàn gieo vần gì?

Bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm, một tuyệt tác giản dị mà sâu sắc, không chỉ lay động lòng người bởi nội dung an nhiên tự tại, mà còn bởi sự tinh tế trong nghệ thuật gieo vần và ngắt nhịp. Câu hỏi đặt ra: Bài thơ “Nhàn” gieo vần gì? Câu trả lời không chỉ đơn thuần là “vần bằng”, mà còn cần được soi chiếu sâu hơn để thấy được sự khéo léo, tài hoa của tác giả.

Thực tế, “Nhàn” sử dụng vần bằng thanh, chủ yếu là vần “a” ở cuối các câu thơ: “tà”, “hoa”, “nhà”, “gia”, và “ta”. Sự lặp lại này không đơn thuần là sự trùng hợp, mà là một dụng ý nghệ thuật. Vần “a” mở rộng, tạo cảm giác thoải mái, thư thái, phù hợp với không khí ung dung, tự tại mà bài thơ muốn truyền tải. Âm hưởng của vần “a” vang xa, nhẹ nhàng, như làn gió nhẹ thổi qua những cánh đồng lúa chín vàng, mang đến sự thanh bình, yên tĩnh. Đây chính là điểm nhấn tạo nên sự du dương, trầm lắng cho toàn bài.

Tuy nhiên, việc khẳng định “Nhàn” chỉ sử dụng vần “a” là chưa đủ. Sự tinh tế của bài thơ còn nằm ở việc tác giả khéo léo sử dụng các thanh bằng khác nhau, tạo nên sự biến hóa, tránh sự đơn điệu. Mặc dù vần chính là “a”, nhưng sự pha trộn khéo léo các thanh bằng khác nhau tạo nên một tổng thể hài hòa, mềm mại. Điều này đòi hỏi một sự cảm thụ tinh tế của người đọc để nhận ra sự đa dạng tiềm ẩn bên trong sự thống nhất.

Bên cạnh vần bằng, nhịp thơ cũng đóng góp không nhỏ vào vẻ đẹp của “Nhàn”. Nhịp thơ chủ yếu là 4/3, tạo nên một sự cân bằng, ổn định, phản ánh cuộc sống an nhiên, không xô bồ, vội vã của nhà thơ. Sự phá cách ở hai câu 5 và 6 với nhịp 2/2/4 lại càng làm nổi bật lên sự biến hóa khéo léo. Sự thay đổi nhịp điệu này không làm vỡ nhịp điệu tổng thể mà tạo ra một điểm nhấn, một sự chuyển biến nhẹ nhàng trong cảm xúc, như một làn gió nhẹ thổi qua mặt hồ tĩnh lặng, tạo nên những gợn sóng nhỏ, làm cho bức tranh thêm sinh động.

Tóm lại, câu trả lời cho câu hỏi “Bài thơ Nhàn gieo vần gì?” không chỉ đơn giản là “vần bằng”. Đó là một sự kết hợp hài hòa giữa vần bằng chủ đạo (vần “a”) với sự biến tấu tinh tế của các thanh bằng khác và sự khéo léo trong việc ngắt nhịp 4/3 và 2/2/4, tạo nên một tổng thể âm nhạc hoàn chỉnh, góp phần làm nên sự thành công của bài thơ “Nhàn” – một bức tranh tuyệt mỹ về cuộc sống thanh nhàn, tự tại.