Cay là cảm giác như thế não?

Cay, thứ cảm giác khiến ta vừa khó chịu lại vừa thèm thuồng, rốt cuộc là gì trong não bộ chúng ta? Không phải là một “vị” theo nghĩa thông thường như ngọt, chua, mặn, đắng, mà là một cuộc “chiến tranh” nhỏ bé giữa chất capsaicin – thủ phạm chính trong ớt – và hệ thần kinh của chúng ta.

Hãy tưởng tượng một cuộc tấn công bất ngờ. Chất capsaicin, như một tên lính tinh quái, lẻn vào miệng, tìm đến và bám chặt vào những thụ thể TRPV1, những “cổng bảo vệ” nằm trên các tế bào thần kinh cảm giác. Thụ thể này, vốn nhạy cảm với nhiệt độ, bị capsaicin “lừa gạt”, hiểu nhầm rằng có một nguồn nhiệt độ cao đang tấn công.

Ngay lập tức, một tín hiệu cấp bách được gửi đến trung tâm điều khiển – não bộ. Tín hiệu này không phải là một thông điệp nhẹ nhàng, mà là một tiếng kêu cứu dữ dội: “Cảnh báo! Nhiệt độ quá cao! Rút lui!” Não bộ, nhận được thông điệp này, lập tức phản ứng bằng cách kích hoạt các cơ chế bảo vệ. Tim đập nhanh hơn, mồ hôi túa ra, chúng ta cảm thấy bỏng rát, như thể vừa uống một ngụm nước sôi. Đây chính là cảm giác “cay”.

Nhưng sự thú vị nằm ở chỗ, mức độ “cay” không phải là một con số tuyệt đối. Nó phụ thuộc vào nồng độ capsaicin, số lượng thụ thể TRPV1 bị kích thích và cả… sự quen thuộc của chúng ta với loại “tấn công” này. Người thường xuyên ăn đồ cay sẽ có nhiều thụ thể TRPV1 hơn, hoặc khả năng thích ứng với kích thích cao hơn, khiến họ ít cảm thấy cay hơn so với những người khác. Đó là lý do tại sao một người có thể ăn thoải mái một bát phở cay sùng sục, trong khi người khác chỉ cần một vài lát ớt cũng đã “bốc hỏa”.

Vậy, cảm giác cay trong não bộ không phải là một điểm cụ thể, mà là một chuỗi phản ứng phức tạp, một cuộc tổng động viên của hệ thần kinh nhằm đối phó với kẻ xâm nhập “capcaicin”. Đó là sự kết hợp của tín hiệu đau, nhiệt, và cả một chút… “thích thú” khi não bộ giải phóng endorphin, những chất giảm đau tự nhiên, tạo ra cảm giác khoái cảm sau khi vượt qua “cuộc chiến” cay nồng. Cay, chính vì sự phức tạp và đối lập này, mới trở thành một trải nghiệm vị giác đầy hấp dẫn, khó cưỡng lại với nhiều người.