Tại sao có hiện tượng nhờn thuốc?

Hiện tượng nhờn thuốc: Cuộc chạy đua vũ trang giữa con người và vi khuẩn

Vi khuẩn, những sinh vật nhỏ bé tưởng chừng vô hại, lại sở hữu một khả năng đáng kinh ngạc: thích nghi và tiến hóa với tốc độ chóng mặt. Kháng sinh, vũ khí lợi hại một thời của con người trong cuộc chiến chống lại bệnh tật, giờ đây đang dần mất đi hiệu quả trước sự trỗi dậy của hiện tượng “nhờn thuốc”, hay còn gọi là kháng thuốc. Vậy tại sao vi khuẩn lại có thể “nhờn” thuốc? Câu trả lời nằm ở chính cơ chế tiến hóa và sự lạm dụng kháng sinh của chúng ta.

Hãy hình dung một quần thể vi khuẩn đa dạng, nơi mỗi cá thể mang những đặc điểm di truyền khác nhau. Khi tiếp xúc với kháng sinh, phần lớn vi khuẩn sẽ bị tiêu diệt. Tuy nhiên, một số ít cá thể có thể sở hữu những đột biến gen ngẫu nhiên giúp chúng sống sót trước “cuộc tấn công” này. Những đột biến này có thể biểu hiện ở nhiều dạng, ví dụ như khả năng sản xuất enzyme phá hủy kháng sinh, thay đổi cấu trúc đích mà kháng sinh nhắm tới, hoặc phát triển cơ chế bơm kháng sinh ra khỏi tế bào.

Những “chiến binh” sống sót này chính là hạt giống cho sự phát triển của các chủng vi khuẩn kháng thuốc. Chúng sinh sôi nảy nở, truyền lại gen kháng thuốc cho thế hệ sau, tạo nên một quần thể vi khuẩn ngày càng “bất khả xâm phạm” trước loại kháng sinh đó. Đây chính là quá trình chọn lọc tự nhiên đang diễn ra ngay trước mắt chúng ta, được thúc đẩy bởi chính sự lạm dụng và sử dụng kháng sinh không đúng cách của con người.

Việc lạm dụng kháng sinh, từ việc tự ý mua thuốc điều trị các bệnh nhiễm trùng thông thường không cần thiết, đến việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi để thúc đẩy tăng trưởng, đã tạo ra một “áp lực chọn lọc” khổng lồ lên vi khuẩn. Môi trường tràn ngập kháng sinh đã vô tình trở thành “trường huấn luyện” cho vi khuẩn, giúp chúng tiến hóa và phát triển khả năng kháng thuốc nhanh chóng hơn bao giờ hết.

Không chỉ dừng lại ở việc kháng một loại kháng sinh, vi khuẩn còn có thể phát triển khả năng kháng chéo, tức là kháng với nhiều loại kháng sinh khác nhau. Điều này càng làm gia tăng sự nguy hiểm của hiện tượng nhờn thuốc, biến những bệnh nhiễm trùng tưởng chừng đơn giản thành những mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Cuộc chiến chống lại vi khuẩn kháng thuốc không phải là cuộc chiến của riêng ai. Nó đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng, từ việc nâng cao nhận thức về sử dụng kháng sinh đúng cách, đến việc đầu tư nghiên cứu phát triển các loại kháng sinh mới. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể ngăn chặn sự lan rộng của “siêu vi khuẩn” và bảo vệ sức khỏe cho chính mình và các thế hệ tương lai.