Có bao nhiêu loại hình thức ngôn ngữ?

Câu hỏi về số lượng “loại hình thức ngôn ngữ” không có một câu trả lời đơn giản, dứt khoát. Phân loại ngôn ngữ là một lĩnh vực phức tạp, phụ thuộc vào tiêu chí phân loại và quan điểm của các nhà ngôn ngữ học. Không có một hệ thống phân loại duy nhất được toàn bộ cộng đồng học thuật chấp nhận. Tuy nhiên, chúng ta có thể xem xét một số cách tiếp cận phổ biến để phân loại, từ đó hé lộ sự đa dạng phong phú của ngôn ngữ nhân loại.

Cách tiếp cận phổ biến nhất, và cũng là cách tiếp cận được đề cập trong phần mở đầu, là phân loại theo kiểu cấu tạo từ: đơn lập, hòa kết và bị hợp. Đây là phân loại dựa trên mức độ “hòa trộn” các yếu tố ngữ pháp vào trong từ. Ngôn ngữ đơn lập, như tiếng Việt, tiếng Thái, và một số ngôn ngữ châu Phi, sử dụng trật tự từ để biểu thị quan hệ ngữ pháp. Tức là, ý nghĩa của câu phụ thuộc vào thứ tự sắp xếp các từ, chứ không phải sự biến đổi hình thái của từ (ví dụ: thêm tiếp đầu ngữ, tiếp vị ngữ, v.v…). Một câu tiếng Việt “Tôi ăn cơm” khác hoàn toàn về nghĩa với câu “Cơm ăn tôi”.

Ngôn ngữ hòa kết, như tiếng Anh, tiếng Nga, tiếng Đức, lại có sự thay đổi hình thái của từ để biểu thị các quan hệ ngữ pháp. Ví dụ, trong tiếng Anh, “walk” có thể biến đổi thành “walks” (số ít, thì hiện tại đơn), “walked” (quá khứ đơn), “walking” (danh động từ). Sự thay đổi này thể hiện thời, số, và chức năng ngữ pháp của động từ mà không cần dựa vào trật tự từ một cách tuyệt đối.

Ngôn ngữ bị hợp, như tiếng Cree (ngôn ngữ bản địa ở Canada), lại kết hợp nhiều từ lại thành một từ phức tạp, mang nhiều ý nghĩa ngữ pháp. Một từ duy nhất có thể chứa thông tin về chủ ngữ, vị ngữ, thời gian, và nhiều yếu tố khác.

Tuy nhiên, phân loại trên chỉ là một trong nhiều cách tiếp cận. Ta còn có thể phân loại ngôn ngữ dựa trên các tiêu chí khác như:

• Nguồn gốc gia đình ngôn ngữ: phân loại dựa trên mối quan hệ họ hàng giữa các ngôn ngữ (ví dụ: nhóm ngôn ngữ Ấn-Âu, nhóm ngôn ngữ Hán-Tạng).
• Đặc điểm ngữ âm: dựa trên hệ thống âm vị của ngôn ngữ (ví dụ: ngôn ngữ có thanh điệu, ngôn ngữ không có thanh điệu).
• Đặc điểm ngữ pháp: dựa trên cấu trúc câu, hệ thống ngữ pháp (ví dụ: ngôn ngữ chủ-động-tân ngữ, ngôn ngữ chủ-tân-động ngữ).
• Địa lý: phân loại dựa trên khu vực địa lý mà ngôn ngữ được sử dụng.

Tóm lại, không thể nói có bao nhiêu loại hình thức ngôn ngữ. Số lượng này phụ thuộc vào tiêu chí phân loại và sự đa dạng vô cùng phong phú của ngôn ngữ con người. Việc phân loại ngôn ngữ là một quá trình liên tục, được điều chỉnh và hoàn thiện dựa trên những nghiên cứu mới của các nhà ngôn ngữ học. Phân loại theo kiểu cấu tạo từ chỉ là một trong những cách tiếp cận, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về sự đa dạng và phức tạp của ngôn ngữ thế giới.