การออกแบบงานวิจัยมีกี่ประเภท

迷宫般的选择：探寻科研设计的多元样貌

การออกแบบงานวิจัยเปรียบเสมือนการสร้างแผนที่นำทางสู่ความรู้ใหม่ๆ มันไม่ใช่แค่การวางโครงสร้างง่ายๆ แต่เป็นกระบวนการที่ซับซ้อน ต้องอาศัยความรอบคอบและการวางแผนอย่างเป็นระบบ เพราะการเลือกใช้แบบแผนที่ไม่เหมาะสมอาจนำไปสู่ผลลัพธ์ที่คลาดเคลื่อน หรือแม้กระทั่งการสูญเสียเวลาและทรัพยากรอันมีค่า คำถามที่ว่า “การออกแบบงานวิจัยมีกี่ประเภท?” จึงไม่ใช่คำถามที่มีคำตอบตายตัว เพราะการแบ่งประเภทนั้นขึ้นอยู่กับมุมมองและเกณฑ์ที่ใช้ในการจำแนก

แทนที่จะกำหนดจำนวนประเภทที่แน่นอน เราควรเข้าใจว่าการออกแบบงานวิจัยมีความหลากหลาย และสามารถแบ่งแยกได้ตามเกณฑ์ต่างๆ มากมาย ซึ่งแต่ละเกณฑ์ก็จะให้ภาพลักษณ์ที่แตกต่างกันไป ตัวอย่างเช่น:

1. ตามจุดมุ่งหมายของการวิจัย: นี่คือเกณฑ์พื้นฐานที่ใช้ในการจำแนกงานวิจัย โดยสามารถแบ่งได้เป็นงานวิจัยเชิงสำรวจ (Exploratory Research) ที่เน้นการหาข้อมูลเบื้องต้น งานวิจัยเชิงพรรณนา (Descriptive Research) ที่เน้นการอธิบายลักษณะของปรากฏการณ์ งานวิจัยเชิงสัมพันธ์ (Correlational Research) ที่ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรต่างๆ และงานวิจัยเชิงทดลอง (Experimental Research) ที่เน้นการทดสอบสมมติฐานและสาเหตุผล

2. ตามการเปรียบเทียบผลการศึกษา: เราอาจออกแบบงานวิจัยให้เปรียบเทียบกลุ่มตัวอย่างที่แตกต่างกัน เช่น การเปรียบเทียบประสิทธิภาพของวิธีการรักษาสองวิธี หรือการเปรียบเทียบพฤติกรรมของกลุ่มคนสองกลุ่มที่มีลักษณะแตกต่างกัน การออกแบบในลักษณะนี้จะต้องคำนึงถึงการควบคุมตัวแปรอื่นๆ เพื่อให้มั่นใจว่าผลลัพธ์ที่ได้เกิดจากปัจจัยที่ต้องการศึกษาจริงๆ

3. ตามการให้ปัจจัยที่ศึกษา: การออกแบบงานวิจัยอาจเน้นการศึกษาปัจจัยอิสระ (Independent Variable) และปัจจัยตาม (Dependent Variable) โดยการควบคุมปัจจัยอิสระเพื่อสังเกตผลกระทบต่อปัจจัยตาม หรืออาจศึกษาปัจจัยร่วม (Mediating Variable) และปัจจัยควบคุม (Moderating Variable) เพื่อให้เข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรได้อย่างลึกซึ้งยิ่งขึ้น

4. ตามมิติของเวลา: งานวิจัยอาจเป็นแบบขวางช่วง (Cross-sectional Study) ที่เก็บข้อมูลในช่วงเวลาเดียว หรือแบบตามยาว (Longitudinal Study) ที่เก็บข้อมูลซ้ำๆ ในช่วงเวลาที่แตกต่างกัน เพื่อติดตามการเปลี่ยนแปลงของปรากฏการณ์ตลอดเวลา

5. ตามวิธีการวัดค่าตัวแปร: การเลือกวิธีการวัดค่าตัวแปร เช่น การวัดเชิงปริมาณ (Quantitative) หรือเชิงคุณภาพ (Qualitative) ก็ส่งผลต่อการออกแบบงานวิจัย และวิธีการวิเคราะห์ข้อมูล

6. ตามการสุ่มตัวอย่าง: วิธีการสุ่มตัวอย่างที่แตกต่างกัน เช่น การสุ่มอย่างง่าย การสุ่มแบบแบ่งชั้น หรือการสุ่มแบบกลุ่ม ล้วนส่งผลต่อความแม่นยำและความทั่วไปของผลการวิจัย

7. ตามการวิเคราะห์ข้อมูล: วิธีการวิเคราะห์ข้อมูล เช่น การวิเคราะห์เชิงสถิติ หรือการวิเคราะห์เชิงคุณภาพ ก็จำเป็นต้องได้รับการพิจารณาตั้งแต่ขั้นตอนการออกแบบงานวิจัย

ดังนั้น การออกแบบงานวิจัยจึงไม่ใช่เรื่องง่าย การเลือกใช้แบบแผนที่เหมาะสมนั้นต้องอาศัยความรู้ความเข้าใจ การพิจารณาอย่างรอบคอบ และการประเมินความเหมาะสมกับวัตถุประสงค์ คำถามเกี่ยวกับจำนวนประเภทจึงไม่สำคัญเท่ากับการเข้าใจหลักการ และความหลากหลายของแนวทางในการออกแบบ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่มีคุณภาพ และสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างแท้จริง