พฤติกรรมมีกี่ประเภท อะไรบ้าง

พฤติกรรม: มิติที่ซับซ้อนยิ่งกว่าการแบ่งแยกเพียงแค่ภายนอกและภายใน

บทความส่วนใหญ่กล่าวถึงพฤติกรรมเพียงสองประเภทหลัก คือ พฤติกรรมภายนอก (Overt Behavior) ที่สังเกตเห็นได้ง่าย เช่น การพูด การเดิน การแสดงสีหน้า และพฤติกรรมภายใน (Covert Behavior) ที่สังเกตได้ยากกว่า เช่น ความคิด ความรู้สึก และแรงจูงใจ แม้การแบ่งแยกเช่นนี้จะเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีในการทำความเข้าใจ แต่ความจริงแล้ว พฤติกรรมมีความซับซ้อนและหลากหลายมากกว่านั้น การจำแนกประเภทพฤติกรรมอย่างตายตัวจึงเป็นเรื่องยาก และควรพิจารณาจากมุมมองต่างๆ เพื่อให้ได้ภาพที่สมบูรณ์ยิ่งขึ้น

แทนที่จะจำกัดอยู่เพียงสองประเภทหลัก เราสามารถมองพฤติกรรมจากมิติอื่นๆ ได้อีกมากมาย เช่น:

• พฤติกรรมตามการควบคุม: แบ่งได้เป็น พฤติกรรมที่เกิดจากการควบคุมอย่างมีสติ (Voluntary Behavior) เช่น การเขียน การอ่าน และพฤติกรรมที่เกิดจากการควบคุมน้อยหรือไม่มีเลย (Involuntary Behavior) เช่น การหายใจ การสะท้อนของกล้ามเนื้อ การแบ่งประเภทนี้ช่วยให้เราเข้าใจถึงระดับการมีส่วนร่วมของจิตใจและความตั้งใจในการกระทำ

• พฤติกรรมตามวัตถุประสงค์: พฤติกรรมบางอย่างมีจุดมุ่งหมายชัดเจน (Goal-directed Behavior) เช่น การทำอาหารเพื่อการรับประทาน ในขณะที่บางอย่างอาจเกิดขึ้นโดยปราศจากวัตถุประสงค์ที่ชัดเจน (Non-goal-directed Behavior) เช่น การเดินเล่นโดยไม่มีจุดหมายปลายทาง การมองพฤติกรรมในมุมนี้ช่วยให้เราเข้าใจแรงผลักดันและแรงจูงใจเบื้องหลังการกระทำ

• พฤติกรรมตามบริบท: พฤติกรรมเดียวกันอาจแสดงออกแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับสถานการณ์และบริบท (Context-dependent Behavior) เช่น การแสดงความโกรธอาจแสดงออกอย่างแตกต่างกันในครอบครัวและที่ทำงาน การพิจารณาบริบทจึงสำคัญต่อการตีความพฤติกรรมอย่างถูกต้อง

• พฤติกรรมตามการเรียนรู้: พฤติกรรมสามารถเกิดขึ้นได้จากการเรียนรู้ (Learned Behavior) เช่น การขี่จักรยาน การพูดภาษาต่างประเทศ หรือเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (Innate Behavior) เช่น การสะท้อนของทารกแรกเกิด การเข้าใจที่มาของพฤติกรรมช่วยให้เราสามารถคาดการณ์และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมได้

สรุปแล้ว การจำแนกประเภทพฤติกรรมเป็นเรื่องที่ซับซ้อน การแบ่งแยกเป็นเพียงสองประเภทหลักอย่างพฤติกรรมภายนอกและภายในนั้นไม่เพียงพอ การศึกษาพฤติกรรมอย่างครอบคลุมจึงต้องพิจารณาจากหลายมิติ รวมถึงการควบคุม วัตถุประสงค์ บริบท และการเรียนรู้ ด้วยการมองพฤติกรรมจากมุมมองที่หลากหลาย เราจะเข้าใจมนุษย์และสัตว์ได้อย่างลึกซึ้งและรอบด้านยิ่งขึ้น ทำให้สามารถทำนายพฤติกรรมและแก้ไขปัญหาพฤติกรรมได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น