ห้องสมุดประชาชนแบ่งเป็นกี่ประเภทอะไรบ้าง

ห้องสมุดประชาชน: ประตูสู่โลกกว้าง แบ่งประเภทอย่างไรให้ตรงใจผู้ใช้

ห้องสมุดประชาชนถือเป็นหัวใจสำคัญของการส่งเสริมการอ่านและการเรียนรู้ตลอดชีวิตสำหรับประชาชนทุกเพศทุกวัยในประเทศไทย ไม่ว่าจะเป็นเด็ก ผู้ใหญ่ ผู้สูงอายุ หรือผู้ที่ต้องการแสวงหาความรู้เพิ่มเติม ห้องสมุดประชาชนล้วนเป็นแหล่งทรัพยากรที่เปิดกว้างและเข้าถึงได้ง่าย อย่างไรก็ตาม หลายท่านอาจสงสัยว่าภายใต้ชื่อ “ห้องสมุดประชาชน” อันกว้างขวางนี้ มีการแบ่งประเภทเพื่อตอบสนองความต้องการที่หลากหลายของผู้ใช้อย่างไรบ้าง?

การแบ่งประเภทของห้องสมุดประชาชนในประเทศไทยนั้น สามารถพิจารณาได้จากหลายเกณฑ์ ขึ้นอยู่กับบริบทและวัตถุประสงค์ของการจัดประเภทนั้นๆ โดยทั่วไปแล้ว เราสามารถแบ่งห้องสมุดประชาชนออกเป็นประเภทต่างๆ ได้ดังนี้:

1. ตามสังกัดและการบริหารจัดการ:

• ห้องสมุดประชาชนของรัฐ: ดำเนินงานภายใต้การกำกับดูแลของหน่วยงานภาครัฐ เช่น สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) หรือเทศบาล องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอื่นๆ มีบทบาทหลักในการให้บริการข้อมูลและความรู้แก่ประชาชนในพื้นที่อย่างทั่วถึง
• ห้องสมุดประชาชนของเอกชน/องค์กรไม่แสวงหากำไร: จัดตั้งและดำเนินการโดยภาคเอกชน มูลนิธิ หรือองค์กรไม่แสวงหากำไรต่างๆ มักมีเป้าหมายเฉพาะ เช่น ส่งเสริมการอ่านในเด็กและเยาวชน หรือให้ข้อมูลและความรู้เฉพาะด้านแก่สมาชิก

2. ตามขนาดและขอบเขตการให้บริการ:

• ห้องสมุดประชาชนส่วนกลาง/ห้องสมุดประจำจังหวัด: เป็นห้องสมุดหลักในจังหวัดนั้นๆ มีทรัพยากรสารสนเทศที่หลากหลายและครบครันกว่าห้องสมุดอื่นๆ ในจังหวัด มักมีบทบาทในการเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้และพัฒนาบุคลากรห้องสมุดในระดับจังหวัด
• ห้องสมุดประชาชนอำเภอ: ให้บริการแก่ประชาชนในระดับอำเภอ มักมีขนาดเล็กกว่าห้องสมุดส่วนกลาง แต่ยังคงให้บริการพื้นฐานด้านการอ่านและการเรียนรู้
• ห้องสมุดประชาชนตำบล/หมู่บ้าน: เป็นห้องสมุดขนาดเล็กที่ตั้งอยู่ในชุมชนท้องถิ่น ให้บริการแก่ประชาชนในระดับตำบลหรือหมู่บ้าน มักเน้นการส่งเสริมการอ่านในเด็กและเยาวชน และเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ในชุมชน

3. ตามลักษณะการให้บริการและทรัพยากร:

• ห้องสมุดมีชีวิต (Living Library): เป็นแนวคิดใหม่ที่กำลังได้รับความนิยม โดยมี “หนังสือ” เป็นคนจริงๆ ที่ผู้อ่านสามารถ “ยืม” ไปพูดคุยเพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์และความรู้ได้ เป็นการส่งเสริมการเรียนรู้ผ่านปฏิสัมพันธ์โดยตรงกับบุคคล
• ห้องสมุดดิจิทัล (Digital Library): เน้นการให้บริการข้อมูลและทรัพยากรในรูปแบบดิจิทัล เช่น หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ฐานข้อมูลออนไลน์ และสื่อมัลติมีเดีย ช่วยให้ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลและความรู้ได้ทุกที่ทุกเวลา
• ห้องสมุดเคลื่อนที่ (Mobile Library): ให้บริการโดยการนำหนังสือและทรัพยากรต่างๆ ไปยังพื้นที่ที่ห่างไกลหรือเข้าถึงยาก เช่น ชุมชนบนภูเขา หรือเรือนจำ ช่วยให้ผู้ที่ไม่สามารถเดินทางไปยังห้องสมุดได้ สามารถเข้าถึงบริการได้

การแบ่งประเภทของห้องสมุดประชาชนที่กล่าวมานี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ในความเป็นจริง ห้องสมุดแต่ละแห่งอาจมีลักษณะเฉพาะและให้บริการที่หลากหลาย เพื่อตอบสนองความต้องการของชุมชนที่ตนเองให้บริการ การทำความเข้าใจประเภทของห้องสมุดประชาชนจะช่วยให้เราสามารถเลือกใช้บริการได้อย่างเหมาะสม และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรที่มีอยู่ได้อย่างเต็มที่ เพื่อพัฒนาตนเองและสังคมให้ดียิ่งขึ้น