พฤติกรรมใดที่เป็นพฤติกรรมที่เกิดจากการเรียนรู้

พฤติกรรมที่เรียนรู้มา: ผลผลิตจากประสบการณ์และการปรับตัว

พฤติกรรมของสิ่งมีชีวิตนั้นไม่ได้กำหนดโดยพันธุกรรมเพียงอย่างเดียว แต่ยังได้รับอิทธิพลอย่างมากจากการเรียนรู้ ตลอดชีวิต สิ่งมีชีวิตเรียนรู้ที่จะปรับตัวและตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อมได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้นผ่านประสบการณ์ต่างๆ พฤติกรรมเหล่านี้ ไม่ว่าจะเป็นพฤติกรรมที่ซับซ้อนอย่างการใช้ภาษา หรือพฤติกรรมที่ดูเรียบง่ายอย่างการหลีกเลี่ยงอันตราย ล้วนเป็นผลผลิตจากกระบวนการเรียนรู้ ซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็นหลายรูปแบบ แต่ที่สำคัญและเป็นพื้นฐาน ได้แก่ การปรับตัวแบบคลาสสิก (Classical Conditioning) การปรับตัวแบบปฏิบัติการ (Operant Conditioning) และการเรียนรู้โดยสังเกต (Observational Learning)

2.2 การปรับตัวแบบคลาสสิก (Classical Conditioning): การเชื่อมโยงสิ่งเร้า

อย่างที่ตัวอย่างกล่าวไว้ การปรับตัวแบบคลาสสิกนั้นเป็นการเรียนรู้โดยการเชื่อมโยงสิ่งเร้าสองอย่างเข้าด้วยกัน ไม่ใช่แค่การเชื่อมโยงแบบใดๆ แต่เป็นการเชื่อมโยงระหว่างสิ่งเร้าที่เป็นกลาง (Neutral Stimulus) กับสิ่งเร้าที่ทำให้เกิดการตอบสนองโดยธรรมชาติ (Unconditioned Stimulus) จนกระทั่งสิ่งเร้าที่เป็นกลางนั้นสามารถกระตุ้นให้เกิดการตอบสนองได้ในที่สุด เช่น ในกรณีของสุนัขของปาฟลอฟ เสียงกระดิ่ง (สิ่งเร้าที่เป็นกลาง) เมื่อถูกจับคู่กับอาหาร (สิ่งเร้าที่ทำให้เกิดการตอบสนองโดยธรรมชาติ คือ การน้ำลายไหล) ซ้ำแล้วซ้ำเล่า ในที่สุดเสียงกระดิ่งเพียงอย่างเดียวก็สามารถทำให้สุนัขน้ำลายไหลได้ (การตอบสนองแบบมีเงื่อนไข – Conditioned Response) นี่คือตัวอย่างที่ชัดเจนว่าพฤติกรรมการน้ำลายไหลของสุนัขนั้นเป็นพฤติกรรมที่เรียนรู้มา ไม่ใช่พฤติกรรมโดยกำเนิด

2.3 การปรับตัวแบบปฏิบัติการ (Operant Conditioning): การเรียนรู้จากผลลัพธ์

แตกต่างจากการปรับตัวแบบคลาสสิก การปรับตัวแบบปฏิบัติการเน้นที่การเรียนรู้จากผลลัพธ์ของพฤติกรรม พฤติกรรมที่ตามมาด้วยผลลัพธ์ที่เป็นที่พึงปรารถนา (เช่น รางวัล) จะมีแนวโน้มที่จะเกิดขึ้นซ้ำ ในขณะที่พฤติกรรมที่ตามมาด้วยผลลัพธ์ที่ไม่พึงปรารถนา (เช่น การลงโทษ) จะมีแนวโน้มที่จะลดลง เช่น เด็กที่ได้รับรางวัลเมื่อทำการบ้านเสร็จ จะเรียนรู้ที่จะทำการบ้านให้เสร็จ เพราะเขาเชื่อมโยงการทำการบ้านกับผลลัพธ์ที่เป็นบวก หรือการที่สุนัขเลิกเห่าเมื่อเจ้าของดุ เพราะมันเรียนรู้ว่าการเห่าทำให้เกิดผลลัพธ์ที่ไม่พึงปรารถนา

2.4 การเรียนรู้โดยสังเกต (Observational Learning): การเรียนรู้จากผู้อื่น

นอกจากการเรียนรู้จากประสบการณ์โดยตรงแล้ว สิ่งมีชีวิตยังสามารถเรียนรู้จากการสังเกตพฤติกรรมของผู้อื่นได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสัตว์สังคม เช่น มนุษย์ การเลียนแบบพฤติกรรมของแบบอย่าง การสังเกตผลลัพธ์ของพฤติกรรมนั้นๆ ล้วนเป็นส่วนสำคัญของการเรียนรู้โดยสังเกต เช่น เด็กที่เห็นพี่ชายได้รับรางวัลจากการอ่านหนังสือ อาจจะเรียนรู้ที่จะอ่านหนังสือมากขึ้น เพราะเขาสังเกตเห็นว่าการอ่านหนังสือมีผลลัพธ์ที่ดี

สรุปได้ว่า พฤติกรรมที่เกิดจากการเรียนรู้เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้สิ่งมีชีวิตสามารถปรับตัวและอยู่รอดได้ในสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา การเรียนรู้ ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบใด ล้วนเป็นกระบวนการที่สำคัญต่อการพัฒนาและการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต และเป็นพื้นฐานสำคัญในการทำความเข้าใจพฤติกรรมของสิ่งมีชีวิตต่างๆ รวมถึงมนุษย์ด้วย