ฤ ฤา ฦ ฦา คืออะไร

ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ: เงาสะท้อนเสียงสันสกฤตที่เลือนหายในภาษาบาลี

เสียง ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ เปรียบเสมือนเสียงกระซิบจากอดีต สะท้อนถึงความเชื่อมโยงอันลึกซึ้งระหว่างภาษาบาลีและภาษาสันสกฤต แม้ตัวอักษรเหล่านี้จะปรากฏในรูปลักษณ์ที่คุ้นตา แต่แท้จริงแล้วกลับเป็นเพียง “เปลือก” ที่ว่างเปล่าไร้เสียงในภาษาบาลี ต่างจากภาษาสันสกฤตต้นกำเนิดที่เสียงเหล่านี้เคยก้องกังวาน

ในภาษาสันสกฤต ฤ และ ฦ เป็นสระเสียงสั้น ส่วน ฤๅ และ ฦๅ คือเสียงยาวของสระเดียวกัน เสียงเหล่านี้มีลักษณะเฉพาะที่ไม่อาจเทียบเคียงได้โดยตรงกับเสียงสระใดในภาษาไทย อาจประมาณได้ว่า ฤ ออกเสียงใกล้เคียงกับเสียง “ริ” สั้นๆ ในขณะที่ ฦ ออกเสียงคล้าย “ลฺรี” สั้นๆ ส่วนเสียงยาวก็เพียงแค่ยืดเสียงสั้นเหล่านี้ออกไป

เมื่อพระพุทธศาสนาเผยแผ่จากอินเดียสู่ดินแดนต่างๆ ภาษาบาลีซึ่งเป็นภาษาที่ใช้บันทึกคำสอนก็เดินทางมาด้วย อย่างไรก็ตาม ระบบเสียงของภาษาบาลีไม่อาจรองรับเสียง ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ เหล่านี้ได้ จึงเกิดการปรับเปลี่ยนเสียงให้เข้ากับระบบเสียงที่มี ส่งผลให้คำที่มาจากภาษาสันสกฤตที่มีเสียงเหล่านี้ถูกแปลงเป็นเสียงอื่นในภาษาบาลี ตัวอย่างเช่น

• ฤทธิ์ (สันสกฤต) กลายเป็น อิทธิ (บาลี)
• ฦๅษี (สันสกฤต) กลายเป็น อิสี (บาลี)

การเปลี่ยนแปลงนี้มิได้เกิดขึ้นแบบสุ่ม แต่มีแบบแผนที่ชัดเจน โดยเสียง ฤ และ ฤๅ มักถูกแทนที่ด้วย อิ และ อี ตามลำดับ ส่วน ฦ และ ฦๅ มักถูกแทนที่ด้วย อิ และ อี เช่นกัน

ดังนั้น เมื่อเราพบเห็น ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ ในคัมภีร์บาลี เราจึงต้องตระหนักว่า สิ่งที่เห็นมิใช่สิ่งที่ได้ยิน ตัวอักษรเหล่านี้ทำหน้าที่เพียงเป็นเครื่องหมายบ่งชี้ถึงรากศัพท์สันสกฤตของคำนั้นๆ แต่เสียงที่แท้จริงได้ถูกแปลงไปแล้วตามระบบเสียงของภาษาบาลี จึงอาจกล่าวได้ว่า ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ ในภาษาบาลีนั้นเป็นเพียง “เงา” ของเสียงที่เคยมีชีวิตในภาษาสันสกฤตเท่านั้น. การเข้าใจความเปลี่ยนแปลงนี้จะช่วยให้เราเข้าใจวิวัฒนาการของภาษาและความสัมพันธ์ระหว่างภาษาบาลีและภาษาสันสกฤตได้อย่างลึกซึ้งยิ่งขึ้น.