Wat is een OD in het Nederlands?

De OD: Een onvoltooid deelwoord ontmaskerd

In de Nederlandse grammatica duikt regelmatig de term ‘onvoltooid deelwoord’ (OD) op. Maar wat houdt dit begrip precies in, en hoe onderscheidt het zich van andere grammaticale elementen? Laten we eens dieper duiken in de wereld van de OD.

Een onvoltooid deelwoord beschrijft geen voltooide, afgeronde actie, maar een handeling die aan de gang is of in ontwikkeling is op het moment dat een andere handeling plaatsvindt. Het is dus een simultaan beschrijving van twee gebeurtenissen. In tegenstelling tot een voltooid deelwoord (bijvoorbeeld “gewerkt”), dat een afgeronde actie aangeeft, focust de OD zich op het voortduren van de actie.

De OD functioneert in de zin als een bijvoeglijk naamwoord of als een bijwoord, afhankelijk van de context. Als bijvoeglijk naamwoord beschrijft het een eigenschap van een zelfstandig naamwoord:

• De vallende bladeren dwarrelden naar beneden. (OD: vallende, beschrijft de bladeren)
• Ze keek naar de brandende kaars. (OD: brandende, beschrijft de kaars)

Hier beschrijft de OD een eigenschap die inherent is aan het zelfstandig naamwoord, terwijl de hoofdhandeling (dwarrelen/kijken) plaatsvindt. De bladeren vallen terwijl ze dwarrelen, de kaars brandt terwijl ze ernaar kijkt.

Als bijwoord beschrijft de OD een bijwoordelijke bepaling van tijd, wijze of gelijkelijk:

• Lachend liep ze de kamer binnen. (OD: lachend, beschrijft de wijze waarop ze de kamer binnenliep)
• Zwijgend zat hij te denken. (OD: zwijgend, beschrijft de wijze waarop hij zat te denken)
• Huilend rende ze naar huis. (OD: huilend, beschrijft de wijze waarop ze rende)

In deze voorbeelden geeft de OD aan hoe de actie (binnenlopen, zitten, rennen) verliep. Het huilen, lachen of zwijgen gebeurde tegelijkertijd met de hoofdhandeling.

De herkenning van een OD is relatief eenvoudig: het eindigt meestal op -d of -de, en kan vaak worden vervangen door een bijzin met “terwijl…”:

• De vallende bladeren -> De bladeren die vielen…
• Lachend liep ze binnen -> Terwijl ze lachte, liep ze binnen…

Hoewel de meeste OD’s op -d of -de eindigen, zijn er uitzonderingen, vooral bij onregelmatige werkwoorden. Het is daarom altijd belangrijk om de context te bekijken om zeker te zijn van de grammaticale functie van een woord. Het begrijpen van het concept van gelijktijdigheid is cruciaal bij het herkennen en interpreteren van een onvoltooid deelwoord in een zin.