Wat valt er onder onvoorziene omstandigheden?

Onvoorziene omstandigheden: wanneer is een gebeurtenis écht onvoorzien?

Onvoorziene omstandigheden vormen een veelbesproken juridisch begrip, met name in contractenrecht. Ze kunnen leiden tot aanpassing of zelfs ontbinding van een overeenkomst, maar wanneer spreken we eigenlijk van een echte onvoorziene omstandigheid? De essentie ligt in de combinatie van onvoorspelbaarheid en oncontroleerbaarheid. Een gebeurtenis die onder deze noemer valt, kan een partij van haar contractuele verplichtingen ontslaan.

Het is cruciaal om te begrijpen dat het hier niet gaat om gebeurtenissen die alleen onvoorspelbaar of alleen oncontroleerbaar zijn. Beide elementen moeten aanwezig zijn. Een bedrijf dat bijvoorbeeld failliet gaat door een slechte marktstrategie, kan zich niet beroepen op overmacht. De slechte marktstrategie was weliswaar misschien onverwacht, maar zeker niet onvoorspelbaar of oncontroleerbaar. De ondernemer had de situatie – in principe – zelf in de hand.

De toets van redelijke voorspelbaarheid:

De kernvraag is dus: was de gebeurtenis redelijkerwijs te voorzien op het moment van het sluiten van de overeenkomst? Hierbij speelt de kennis en deskundigheid van de betrokken partijen een belangrijke rol. Een ervaren aannemer, bijvoorbeeld, is beter in staat om de risico’s van extreme weersomstandigheden in te schatten dan een particulier. Wat voor de een onvoorzien is, kan voor de ander een reëel risico zijn geweest dat in de contractonderhandelingen had moeten worden meegenomen.

Voorbeelden van onvoorziene omstandigheden:

• Natuurrampen: Een overstroming of aardbeving die een uitvoering van de overeenkomst onmogelijk maakt. De omvang en de gevolgen moeten wel buitensporig zijn. Een lichte regenbui waardoor een tuinfeest een uur later begint valt hier niet onder.
• Oorlog of terrorisme: Een gebeurtenis die de uitvoering van de overeenkomst volledig in de war schopt en niet door de partijen beïnvloedbaar is.
• Onverwachte wetswijzigingen: Een plotselinge wetswijziging die de uitvoering van de overeenkomst illegaal maakt, of in de praktijk onmogelijk maakt. Hierbij is het wel van belang dat de wetswijziging daadwerkelijk onverwacht was en niet al in de maak was op het moment van contractsluiting.
• Pandemieën: De Covid-19 pandemie is een voorbeeld van een gebeurtenis die, hoewel niet geheel onvoorspelbaar (pandemieën komen voor), wel in haar omvang en impact onvoorzien was en veel contractuele verplichtingen onmogelijk maakte.

Wat valt er niet onder onvoorziene omstandigheden?

• Financiële problemen van een partij: Tenzij deze voortkomen uit een onvoorziene gebeurtenis (bijvoorbeeld een plotseling faillissement van een belangrijke leverancier).
• Onvoldoende planning of voorbereiding: Een gebrek aan eigen voorzorg is geen onvoorziene omstandigheid.
• Normaal bedrijfsrisico: Fluctuaties in de markt, concurrentie of andere normale bedrijfsrisico’s vallen over het algemeen niet onder onvoorziene omstandigheden.

Conclusie:

Het bepalen of een gebeurtenis als onvoorziene omstandigheid kan worden aangemerkt, is een zaak van feiten en omstandigheden. Een rechter zal in geval van geschil beoordelen of de gebeurtenis op het moment van contractsluiting redelijkerwijs te voorzien was en of deze buiten de controle van de betrokken partijen lag. Duidelijke en precieze contractuele afspraken, met aandacht voor mogelijke risico’s, kunnen veel discussies voorkomen. Het is aan te raden om bij twijfel juridisch advies in te winnen.