Heeft iedereen recht op immateriële schade?

Heeft iedereen recht op immateriële schadevergoeding? Nee, zo simpel is het niet. Het recht op een vergoeding voor immateriële schade, ook wel smartengeld genoemd, is in Nederland gebonden aan specifieke voorwaarden. Hoewel het idee van een compensatie voor leed intuïtief aantrekkelijk is, draait het in de juridische praktijk om een zorgvuldige afweging van verschillende factoren. De kernvraag is: wanneer rechtvaardigt leed een financiële compensatie?

De wetgever heeft geen exhaustieve lijst opgesteld van situaties die recht geven op smartengeld. In plaats daarvan hanteert de rechtspraak een aantal criteria die helpen bij het bepalen of er sprake is van een rechtmatig vorderbare immateriële schade. Een cruciaal element is de aanwezigheid van een onrechtmatige daad of wanprestatie. Iemand moet dus aansprakelijk zijn voor de geleden schade. Dit kan variëren van een verkeersongeval tot een medische fout, of van smaad en laster tot contractbreuk. Het enkele feit dat iemand leed ervaart, is onvoldoende. Er moet een causaal verband zijn tussen de onrechtmatige daad of wanprestatie en het immateriële leed.

De aard van het leed speelt eveneens een belangrijke rol. De wet spreekt van aantasting in de persoon. Dit omvat fysiek en psychisch lijden, zoals pijn, verdriet, angst, geestelijke shock, en verminderde levensvreugde. Het moet gaan om leed dat objectief vaststelbaar is en een zekere ernst te boven gaat. Vluchtige emoties of alledaagse ergernissen kwalificeren niet voor smartengeld. De rechter toetst de ernst van het leed aan de hand van vergelijkbare gevallen en neemt daarbij de individuele omstandigheden van het slachtoffer in acht.

Schending van fundamentele rechten, zoals het recht op privacy, lichamelijke integriteit en eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, kan eveneens aanleiding geven tot smartengeld. Denk bijvoorbeeld aan onrechtmatige publicaties, discriminatie, of stalking. In dergelijke gevallen wordt de immateriële schadevergoeding gezien als een erkenning van het onrecht en een middel om de geschonden rechten te herstellen.

De hoogte van de smartengeldvergoeding is niet vastgelegd in de wet. De rechter bepaalt de hoogte aan de hand van de concrete omstandigheden van het geval. Factoren die hierbij een rol spelen zijn de ernst en duur van het leed, de impact op het dagelijks leven, de mate van verwijtbaarheid van de dader, en eventuele andere schadeposten. De rechter maakt vaak gebruik van de zogenaamde smartengeldgids, een overzicht van eerder toegekende vergoedingen in vergelijkbare zaken. Dit dient als hulpmiddel om tot een consistente en rechtvaardige bepaling van de hoogte van de smartengeldvergoeding te komen.

Conclusie: Het recht op immateriële schadevergoeding is geen absolute zekerheid. Het is afhankelijk van de concrete omstandigheden en de aard van de schade. Een causaal verband tussen de onrechtmatige daad of wanprestatie en het leed is essentieel. De ernst van het leed, de schending van fundamentele rechten en de mate van verwijtbaarheid spelen een rol bij de beoordeling. De hoogte van de vergoeding wordt per geval bepaald door de rechter, met behulp van jurisprudentie en de smartengeldgids. Het is daarom raadzaam om bij twijfel juridisch advies in te winnen om de mogelijkheden voor een immateriële schadevergoeding te verkennen.