Is onverschuldigde betaling schade?

Is onverschuldigde betaling schade? Een juridische duiding

Onverschuldigde betaling, een situatie waarin iemand een prestatie verricht zonder daartoe verplicht te zijn, roept vaak de vraag op naar schadevergoeding. De simpele stelling “wat onverschuldigd betaald is, moet terugbetaald worden” is correct, maar deelt slechts een deel van het verhaal. De vraag of er sprake is van schade bovenop de terugbetaling van de onverschuldigde betaling, is complexer en hangt af van de specifieke omstandigheden.

Het Nederlandse Burgerlijk Wetboek (BW) kent artikel 6:203, dat de terugbetalingsplicht bij onverschuldigde betaling regelt. Deze bepaling focust primair op de teruggave van de ontvangen prestatie zelf. De ontvanger is verplicht de onverschuldigd ontvangen prestatie terug te betalen, ongeacht of hij er voordeel van heeft gehad of niet. Dit is een restitutieplicht, niet per se een schadevergoedingsverplichting.

De verwarring ontstaat vaak door de koppeling met artikel 6:212 BW, dat spreekt over onrechtmatige daad. Hoewel onverschuldigde betaling op zichzelf geen onrechtmatige daad is, kan het wel leiden tot een vordering op grond van ongerechtvaardigde verrijking (artikel 6:212 BW). Hierin zit het verschil.

Ongerijmt Verrijking en Schade:

Artikel 6:212 BW (ongerechtvaardigde verrijking) biedt wel een grondslag voor schadevergoeding. Als iemand onverschuldigd verrijkt is, kan degene die de prestatie heeft verricht, naast de terugbetaling van de prestatie zelf, ook schadevergoeding vorderen. Deze schadevergoeding omvat zowel de geleden schade als de gederfde winst (artikel 6:96 lid 1 BW).

Voorbeelden:

• Scenario 1 (enkel restitutie): A betaalt per ongeluk €1000 over naar de rekening van B. B heeft de €1000 niet besteed. A heeft recht op restitutie van €1000. Er is geen sprake van schade bij B, dus geen extra vergoeding voor A.

• Scenario 2 (restitutie én schade): A betaalt per ongeluk €1000 aan B, een bedrag dat B meteen investeert in een aandeel dat direct daarna in waarde daalt. A kan van B de €1000 terugvorderen. Bovendien kan A mogelijk schadevergoeding vorderen voor het verlies van de investering, mits dit redelijkerwijs te verwachten was en aan B toe te rekenen is (wat lastig te bewijzen is).

• Scenario 3 (restitutie én gederfde winst): A betaalt per ongeluk een huurbetaling van €1000 voor een pand dat hij helemaal niet huurt, en B gebruikt die €1000 om een andere betaling te doen, waardoor A nu een andere betaling moet doen met extra kosten. In dit geval heeft A recht op restitutie van €1000 PLUS de extra kosten die hij heeft gemaakt door het ontbreken van de €1000 (gederfde winst, mits bewijsbaar).

Conclusie:

Onverschuldigde betaling leidt tot een restitutieplicht. Schadevergoeding komt enkel in beeld bij ongerechtvaardigde verrijking (art. 6:212 BW), waarbij de verrijking van de ontvanger onrechtmatig is in de zin dat die verrijking niet te rechtvaardigen is. De bewijslast voor zowel de schade als het causaal verband tussen de onverschuldigde betaling en de schade rust op degene die de prestatie heeft verricht. Een rechter zal in elke concrete situatie beoordelen of er sprake is van ongerechtvaardigde verrijking en of er dus naast terugbetaling ook schadevergoeding toegekend moet worden. Professioneel juridisch advies is aan te raden bij geschillen rondom onverschuldigde betalingen.