Jakie choroby psychiczne się dziedziczą?

Geny i umysł: Jak dziedziczymy predyspozycje do zaburzeń psychicznych?

Od dawna wiadomo, że w rodzinach, w których występują choroby psychiczne, prawdopodobieństwo ich pojawienia się u kolejnych pokoleń jest wyższe. Jednak upraszczające stwierdzenie, że “choroby psychiczne się dziedziczy” nie oddaje w pełni złożoności tego zjawiska. Zamiast mówić o dziedziczeniu choroby, znacznie precyzyjniej jest mówić o dziedziczeniu predyspozycji.

Co to oznacza? Dzieci osób z ADHD, autyzmem, depresją, schizofrenią czy zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi faktycznie mają podwyższone ryzyko wystąpienia tych stanów. To ryzyko, nie pewnik. To tendencja, nie wyrok.

Skąd bierze się to ryzyko?

Odpowiedź leży w skomplikowanej interakcji między genami a środowiskiem. Nasz kod genetyczny, otrzymany od rodziców, stanowi swego rodzaju “podstawę” – zestaw instrukcji budujących i regulujących pracę naszego organizmu, w tym mózgu. Geny mogą wpływać na:

• Strukturę i funkcjonowanie mózgu: Pewne warianty genetyczne mogą predysponować do odmiennej budowy i działania konkretnych obszarów mózgu, odpowiedzialnych np. za emocje, myślenie czy kontrolę impulsów.
• Chemię mózgu: Geny wpływają na produkcję, transport i działanie neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina czy noradrenalina, które odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju, snu i zachowania.
• Reakcję na stres: Niektóre geny mogą powodować, że dany organizm jest bardziej wrażliwy na stresory środowiskowe, co w konsekwencji zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych.

Obciążenie genetyczne a wpływ środowiska

Ryzyko wystąpienia zaburzenia psychicznego rośnie proporcjonalnie do obciążenia genetycznego rodziny. Im więcej bliskich krewnych cierpi na daną chorobę, tym większe prawdopodobieństwo, że dana osoba odziedziczy zestaw genów predysponujących do jej rozwoju.

Jednak same geny nie wystarczą. Środowisko odgrywa równie istotną rolę. Negatywne doświadczenia w dzieciństwie, stresujące wydarzenia życiowe, traumy, niedobory żywieniowe czy ekspozycja na toksyny mogą “uruchomić” genetyczne predyspozycje i doprowadzić do rozwoju zaburzenia.

Interakcja genów i środowiska – klucz do zrozumienia

To właśnie interakcja genów i środowiska jest kluczem do zrozumienia etiologii chorób psychicznych. Osoba z silnym obciążeniem genetycznym, ale wychowywana w stabilnym, wspierającym środowisku, może nigdy nie rozwinąć choroby. Z kolei osoba z niewielkim obciążeniem genetycznym, doświadczająca chronicznego stresu i traum, może być bardziej narażona na rozwój zaburzenia.

Co to oznacza w praktyce?

Świadomość predyspozycji genetycznych może pomóc w:

• Wczesnym wykrywaniu: Osoby z obciążeniem rodzinnym powinny być bardziej uważne na symptomy zaburzeń psychicznych i w razie potrzeby szukać pomocy specjalistów.
• Profilaktyce: Zmiana stylu życia, redukcja stresu, dbanie o zdrową dietę i sen mogą pomóc w minimalizacji ryzyka rozwoju choroby.
• Personalizacji leczenia: Wiedza o genetycznych predyspozycjach może pomóc w doborze najbardziej skutecznej terapii.

Podsumowując, nie dziedziczymy chorób psychicznych, ale odziedziczyć możemy genetyczne predyspozycje, które w połączeniu z czynnikami środowiskowymi mogą zwiększać ryzyko ich rozwoju. Zrozumienie tej złożonej interakcji jest kluczowe dla skutecznej profilaktyki, wczesnego wykrywania i leczenia zaburzeń psychicznych.