คำว่าพฤติกรรม (Behavior )หมายถึงอะไรแบ่งเป็นกี่ประเภทอะไรบ้าง

พฤติกรรม: ภาษาแห่งการกระทำที่บอกเล่าเรื่องราวชีวิต

คำว่า “พฤติกรรม” (Behavior) ในทางจิตวิทยาและชีววิทยา หมายถึง การกระทำหรือปฏิกิริยาตอบสนองของสิ่งมีชีวิตต่อสิ่งเร้าทั้งภายในและภายนอกร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นการแสดงออกทางกายภาพ เช่น การเดิน การวิ่ง การพูด การกิน หรือการแสดงออกทางอารมณ์และความคิด เช่น ความสุข ความโกรธ ความกลัว ความคิดสร้างสรรค์ ที่สำคัญคือ พฤติกรรมต้องสามารถสังเกตได้ วัดได้ และสามารถบันทึกเป็นข้อมูลได้ มันคือภาษาที่สิ่งมีชีวิตใช้สื่อสารและปฏิสัมพันธ์กับโลก การเข้าใจพฤติกรรมจึงเป็นกุญแจสำคัญในการทำความเข้าใจธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต รวมถึงมนุษย์ด้วย

การจำแนกประเภทของพฤติกรรมนั้นมีความหลากหลายและขึ้นอยู่กับมุมมองหรือหลักการที่ใช้ เราสามารถแบ่งพฤติกรรมออกได้หลายแบบ โดยพิจารณาจากปัจจัยต่างๆ ดังนี้:

1. ตามเจตนา:

• พฤติกรรมที่ตั้งใจทำ (Intentional Behavior): เป็นพฤติกรรมที่เกิดจากการวางแผน การตัดสินใจ และความคิดก่อนการกระทำ เช่น การตั้งใจเรียนหนังสือเพื่อสอบให้ได้คะแนนดี การวางแผนการเงินเพื่ออนาคต พฤติกรรมประเภทนี้มักเกิดจากกระบวนการคิดที่ซับซ้อนและมีการควบคุมจากสมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ซึ่งเป็นศูนย์กลางการควบคุมการทำงานต่างๆ ของร่างกาย

• พฤติกรรมที่ไม่ได้ตั้งใจทำ (Unintentional Behavior): เป็นพฤติกรรมที่เกิดขึ้นโดยปราศจากการวางแผนหรือการคิดล่วงหน้า อาจเกิดจากปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งเร้าอย่างฉับพลัน เช่น การสะดุ้งเมื่อได้ยินเสียงดัง การหลับตาเมื่อแสงจ้าส่องเข้าตา หรืออาจเกิดจากนิสัยหรือความเคยชินที่ฝังลึก เช่น การกัดเล็บ พฤติกรรมประเภทนี้มักเกิดจากการควบคุมของสมองส่วนอื่นๆ นอกเหนือจากสมองส่วนหน้า

2. ตามต้นกำเนิด:

• พฤติกรรมที่เรียนรู้ (Learned Behavior): พฤติกรรมที่เกิดจากการเรียนรู้และประสบการณ์ เช่น การขับรถ การเล่นดนตรี การพูดภาษาต่างประเทศ พฤติกรรมเหล่านี้เกิดจากการเรียนรู้ผ่านการสังเกต การเลียนแบบ การฝึกฝน และการปรับตัวตามสภาพแวดล้อม

• พฤติกรรมสัญชาตญาณ (Instinctive Behavior): พฤติกรรมที่เกิดจากพันธุกรรม เป็นพฤติกรรมพื้นฐานที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษ เช่น การสร้างรังของนก การอพยพของปลาแซลมอน พฤติกรรมเหล่านี้มักมีความเฉพาะเจาะจงและไม่จำเป็นต้องเรียนรู้

3. ตามบริบท:

นอกเหนือจากการแบ่งประเภทข้างต้น เรายังสามารถแบ่งพฤติกรรมตามบริบทต่างๆ ได้อีกมากมาย เช่น พฤติกรรมทางสังคม (Social Behavior) พฤติกรรมการบริโภค (Consumer Behavior) พฤติกรรมการทำงาน (Organizational Behavior) พฤติกรรมทางเพศ (Sexual Behavior) และอีกมากมาย การศึกษาพฤติกรรมในบริบทต่างๆ ช่วยให้เข้าใจถึงปัจจัยที่ส่งผลต่อพฤติกรรมและสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในด้านต่างๆ ได้ เช่น การตลาด การจัดการ การศึกษา และการดูแลสุขภาพ

สรุปได้ว่า พฤติกรรมเป็นปรากฏการณ์ที่ซับซ้อนและน่าสนใจ การศึกษาพฤติกรรมไม่เพียงแต่ช่วยให้เราเข้าใจการทำงานของสมองและกลไกการปรับตัวของสิ่งมีชีวิตเท่านั้น แต่ยังช่วยให้เราสามารถทำนายและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมได้ ซึ่งนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ทั้งในระดับบุคคลและสังคม การศึกษาพฤติกรรมจึงเป็นศาสตร์ที่สำคัญและมีความจำเป็นอย่างยิ่งในยุคปัจจุบัน