พยาธิใบไม้ในตับอาศัยอยู่ส่วนใดของปลา

พยาธิใบไม้ในตับกับวงจรชีวิตอันซับซ้อนในปลา: ภัยเงียบที่ซ่อนอยู่ในจานอาหาร

พยาธิใบไม้ในตับ (Opisthorchis viverrini) เป็นปรสิตที่สร้างความกังวลด้านสุขภาพอย่างมาก โดยเฉพาะในกลุ่มผู้บริโภคปลาโดยตรง หลายคนอาจรู้ว่าการรับประทานปลาดิบหรือปรุงสุกไม่เพียงพอเป็นสาเหตุสำคัญ แต่แท้จริงแล้ว พยาธิตัวนี้มีวงจรชีวิตที่ซับซ้อน และอาศัยอยู่ในส่วนใดของปลาที่เราควรระมัดระวังเป็นพิเศษ?

คำตอบคือ พยาธิใบไม้ในตับระยะตัวอ่อน (metacercaria) อาศัยอยู่ในกล้ามเนื้อของปลา โดยเฉพาะปลาในน้ำจืด เช่น ปลาตะเพียน ปลาซิว ปลาสร้อย และปลาแก้มช้ำ ซึ่งเป็นปลาที่นิยมบริโภคกันอย่างแพร่หลาย ไม่ใช่ในท่อน้ำดีของปลาเหมือนที่หลายคนเข้าใจผิด พยาธิตัวอ่อนเหล่านี้จะฝังตัวอยู่ในกล้ามเนื้อ จึงไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า

วงจรชีวิตของพยาธิใบไม้ในตับเริ่มต้นจากการที่ไข่พยาธิถูกขับออกมาจากอุจจาระของคนหรือสัตว์ที่ติดเชื้อ ไข่จะฟักเป็นตัวอ่อนในน้ำ แล้วเข้าสู่ตัวหอยทากเป็นระยะกลาง จากนั้นตัวอ่อนจะพัฒนาเป็นระยะที่สามารถติดต่อสู่ปลาได้ เมื่อปลาเล็กๆ กินตัวอ่อนระยะนี้เข้าไป ตัวอ่อนจะเข้าไปฝังตัวอยู่ในกล้ามเนื้อปลา และกลายเป็นระยะ metacercaria ซึ่งเป็นระยะที่ติดต่อสู่คน

เมื่อมนุษย์บริโภคปลาที่ติดเชื้อ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อกินดิบหรือปรุงไม่สุก ตัวอ่อน metacercaria เหล่านี้จะเข้าสู่ร่างกายและเจริญเติบโตเป็นพยาธิตัวเต็มวัยในท่อน้ำดีของตับ จากนั้นจะวางไข่และเริ่มต้นวงจรชีวิตใหม่ การติดเชื้อพยาธิใบไม้ในตับอาจทำให้เกิดอาการต่างๆ ตั้งแต่ไม่มีอาการเลยจนถึงอาการรุนแรง เช่น เจ็บปวดบริเวณท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ดีซ่าน และในระยะยาวอาจนำไปสู่โรคมะเร็งตับได้

ดังนั้น การป้องกันที่ดีที่สุดคือการหลีกเลี่ยงการกินปลาดิบหรือปรุงไม่สุก โดยเฉพาะปลาน้ำจืดชนิดต่างๆ ที่กล่าวมาข้างต้น การปรุงอาหารด้วยความร้อนอย่างเพียงพอ ที่อุณหภูมิอย่างน้อย 70 องศาเซลเซียส เป็นเวลาอย่างน้อย 1 นาที จะช่วยฆ่าตัวอ่อนพยาธิใบไม้ในตับได้อย่างมีประสิทธิภาพ ควรรับประทานปลาที่ปรุงสุกอย่างทั่วถึง และหมั่นรักษาสุขอนามัยในการเตรียมและปรุงอาหารเสมอ เพื่อลดความเสี่ยงจากการติดเชื้อพยาธิใบไม้ในตับ ซึ่งเป็นภัยเงียบที่คุกคามสุขภาพของเราได้อย่างไม่คาดคิด