ภูมิคุ้มกันจําเพาะ มีอะไรบ้าง

ภูมิคุ้มกันจำเพาะ: กองทัพพิเศษป้องกันภัยเฉพาะหน้า

ระบบภูมิคุ้มกันของมนุษย์เปรียบเสมือนกองทัพที่แข็งแกร่ง มีหน้าที่ปกป้องร่างกายจากการบุกรุกของเชื้อโรคต่างๆ ระบบภูมิคุ้มกันแบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก คือ ภูมิคุ้มกันไม่จำเพาะ (Innate Immunity) ซึ่งเป็นแนวป้องกันด่านแรก และภูมิคุ้มกันจำเพาะ (Adaptive Immunity) ซึ่งเป็นระบบตอบสนองเฉพาะเจาะจงต่อเชื้อโรคแต่ละชนิด บทความนี้จะเจาะลึกถึงกลไกอันซับซ้อนของ “ภูมิคุ้มกันจำเพาะ” ซึ่งเป็นด่านสุดท้ายและสำคัญที่สุดในการต่อสู้กับเชื้อโรคที่หลุดรอดแนวป้องกันด่านแรกมาได้

ภูมิคุ้มกันจำเพาะมีความโดดเด่นตรงที่สามารถจดจำและโจมตีเชื้อโรคได้อย่างเฉพาะเจาะจง ความสามารถนี้มาจากการมีส่วนประกอบสำคัญสองระบบที่ทำงานประสานกันอย่างลงตัว ได้แก่:

1. ภูมิคุ้มกันแบบน้ำเหลือง (Humoral Immunity): การป้องกันจากระยะไกลด้วยแอนติบอดี

ระบบนี้เป็นเหมือนกองทัพเรือที่ลาดตระเวนในกระแสเลือด ผู้เล่นหลักคือ เซลล์ B (B-lymphocyte) เมื่อเซลล์ B พบกับแอนติเจน (Antigen) ซึ่งเป็นโมเลกุลบนพื้นผิวของเชื้อโรค มันจะถูกกระตุ้นให้แบ่งตัวเพิ่มจำนวนและเปลี่ยนแปลงไปเป็น เซลล์พลาสมา (Plasma cell) เซลล์พลาสมาเหล่านี้จะผลิต แอนติบอดี (Antibody) หรือที่รู้จักกันในชื่อ อิมมูโนโกลบูลิน (Immunoglobulin) ออกมาเป็นจำนวนมาก

แอนติบอดีเป็นโปรตีนรูปตัว Y ที่มีความสามารถในการจับกับแอนติเจนเฉพาะเจาะจง การจับกันนี้จะทำให้เชื้อโรคถูกทำลายหรือไม่สามารถทำงานได้ตามปกติ เช่น ถูกจับกลุ่มกัน (Agglutination) ทำให้ถูกทำลายโดยเซลล์อื่นๆ หรือถูกกระตุ้นให้เกิดการทำลายตนเอง (Complement activation)

นอกจากนี้ เซลล์ B บางส่วนจะเปลี่ยนเป็น เซลล์เมมโมรี B (Memory B cell) ซึ่งมีอายุยืนยาว ทำหน้าที่จดจำแอนติเจนที่เคยพบ ทำให้ร่างกายสามารถตอบสนองได้รวดเร็วและมีประสิทธิภาพมากขึ้นหากพบเชื้อโรคนั้นอีกครั้ง นี่คือหลักการทำงานของวัคซีน ที่กระตุ้นให้ร่างกายสร้างเซลล์เมมโมรี B ไว้ล่วงหน้า

2. ภูมิคุ้มกันแบบเซลล์ (Cellular Immunity): การต่อสู้แบบประชิดตัวด้วย T-lymphocyte

ระบบนี้เปรียบได้กับกองทัพบก ซึ่งเข้าไปต่อสู้กับเชื้อโรคโดยตรง ผู้เล่นหลักคือ เซลล์ T (T-lymphocyte) ซึ่งมีหลายชนิด แต่ที่สำคัญคือ:

• เซลล์ T ช่วย (Helper T cell): ทำหน้าที่ประสานงานและกระตุ้นการทำงานของเซลล์ภูมิคุ้มกันอื่นๆ รวมถึงเซลล์ B และเซลล์ T ชนิดอื่นๆ
• เซลล์ T พิฆาต (Cytotoxic T cell): ทำหน้าที่ทำลายเซลล์ที่ติดเชื้อโดยตรง โดยการปล่อยสารพิษเข้าไปในเซลล์เป้าหมาย
• เซลล์ T กดภูมิคุ้มกัน (Suppressor T cell): ควบคุมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน เพื่อป้องกันไม่ให้ระบบภูมิคุ้มกันทำลายเซลล์ของร่างกายเอง (Autoimmunity)

เซลล์ T ต้องอาศัย โมเลกุล MHC (Major Histocompatibility Complex) บนพื้นผิวของเซลล์เพื่อรับรู้ถึงแอนติเจน MHC จะจับกับแอนติเจนแล้วนำเสนอให้เซลล์ T ตรวจจับ จึงเป็นกลไกการจดจำและทำลายที่แม่นยำสูง

การทำงานประสานกันของทั้งสองระบบ:

ภูมิคุ้มกันแบบน้ำเหลืองและแบบเซลล์ทำงานประสานกันอย่างใกล้ชิด โดยเซลล์ T ช่วยจะทำหน้าที่เป็นตัวเชื่อมโยงสำคัญ กระตุ้นให้ทั้งเซลล์ B และเซลล์ T พิฆาตทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ การทำงานร่วมกันนี้ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันจำเพาะมีความสามารถในการกำจัดเชื้อโรคได้อย่างครอบคลุมและมีประสิทธิภาพสูง

การเรียนรู้รายละเอียดของระบบภูมิคุ้มกันจำเพาะมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการพัฒนายารักษาโรค การสร้างวัคซีน และการรักษาโรคภูมิคุ้มกันบกพร่องต่างๆ ความเข้าใจในกลไกที่ซับซ้อนนี้จะช่วยให้เราสามารถปกป้องร่างกายจากภัยคุกคามต่างๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น