ภาวะแทรกซ้อนหลังปลูกถ่ายไตที่สำคัญที่สุดคือ ข้อใด

การปฏิเสธไต: ภัยเงียบที่ต้องจับตาหลังการปลูกถ่ายไต

การปลูกถ่ายไต ถือเป็นความหวังของผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย ช่วยให้พวกเขาสามารถกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณภาพดีขึ้น โดยไม่ต้องพึ่งพาการฟอกไตตลอดไป อย่างไรก็ตาม แม้จะเป็นการรักษาที่ประสบความสำเร็จอย่างมาก ก็มิอาจละเลยความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้ ซึ่งภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญที่สุดและต้องเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิดคือ การปฏิเสธไต (Kidney Rejection)

การปฏิเสธไต คือ ปฏิกิริยาตอบสนองทางภูมิคุ้มกันของร่างกายต่อไตที่ได้รับมา โดยร่างกายมองว่าไตใหม่นี้เป็นสิ่งแปลกปลอมและพยายามกำจัดออกไป ทำให้เกิดการอักเสบและทำลายเนื้อเยื่อไต ส่งผลให้ไตที่ปลูกถ่ายทำงานแย่ลง หรือในกรณีที่รุนแรงอาจถึงขั้นไตหยุดทำงานโดยสิ้นเชิง

การปฏิเสธไตเกิดขึ้นได้อย่างไร?

ถึงแม้แพทย์จะทำการจับคู่เนื้อเยื่อ (Tissue Typing) เพื่อให้ไตที่ปลูกถ่ายมีความเข้ากันได้กับผู้รับมากที่สุดแล้วก็ตาม แต่ก็ยังมีความแตกต่างทางพันธุกรรมที่อาจกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของผู้รับได้ โดยกลไกการเกิดการปฏิเสธไตมีความซับซ้อนและเกี่ยวข้องกับเซลล์เม็ดเลือดขาวหลายชนิด เช่น T cells และ B cells รวมถึงแอนติบอดี (Antibodies) ที่ผลิตขึ้นเพื่อต่อต้านไตใหม่

ชนิดของการปฏิเสธไต:

การปฏิเสธไตสามารถแบ่งออกเป็นชนิดต่างๆ ตามระยะเวลาที่เกิดขึ้นหลังการปลูกถ่าย และกลไกการเกิด ได้แก่:

• Hyperacute Rejection (การปฏิเสธแบบเฉียบพลันรุนแรง): เกิดขึ้นภายในไม่กี่นาทีหรือชั่วโมงหลังการปลูกถ่าย เนื่องจากมีแอนติบอดีที่ผู้รับมีอยู่ก่อนแล้วต่อต้านไตของผู้บริจาค ทำให้เกิดการอุดตันของหลอดเลือดและการทำลายไตอย่างรวดเร็ว ปัจจุบันพบได้น้อยมากเนื่องจากมีการตรวจคัดกรองแอนติบอดีก่อนการปลูกถ่าย
• Acute Rejection (การปฏิเสธแบบเฉียบพลัน): เกิดขึ้นภายในไม่กี่สัปดาห์หรือเดือนหลังการปลูกถ่าย เป็นชนิดที่พบบ่อยที่สุด มักเกิดจากการทำงานของ T cells ที่เข้าไปทำลายเนื้อเยื่อไต การรักษาด้วยยากดภูมิคุ้มกันมักได้ผลดี
• Chronic Rejection (การปฏิเสธแบบเรื้อรัง): เกิดขึ้นหลังจากปลูกถ่ายไปนานเป็นเดือนหรือปี มีลักษณะค่อยเป็นค่อยไป ทำให้ไตเสื่อมสภาพอย่างช้าๆ กลไกการเกิดมีความซับซ้อนและเกี่ยวข้องกับปัจจัยหลายอย่าง เช่น การอักเสบเรื้อรัง ความดันโลหิตสูง และการใช้ยากดภูมิคุ้มกันในระยะยาว

อาการและสัญญาณของการปฏิเสธไต:

อาการของการปฏิเสธไตอาจแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล และบางครั้งอาจไม่มีอาการใดๆ เลยในระยะแรก สัญญาณที่ควรสังเกต ได้แก่:

• ปัสสาวะออกน้อยลง
• น้ำหนักขึ้น บวมตามตัว
• ความดันโลหิตสูงขึ้น
• มีไข้
• ปวดบริเวณไตที่ปลูกถ่าย
• ค่าครีเอตินิน (Creatinine) ในเลือดสูงขึ้น (แสดงถึงการทำงานของไตที่ลดลง)

การวินิจฉัยและการรักษา:

หากสงสัยว่ามีการปฏิเสธไต แพทย์จะทำการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม เช่น การตรวจเลือดเพื่อวัดค่าครีเอตินินและระดับของยากดภูมิคุ้มกัน การตรวจปัสสาวะ และการตัดชิ้นเนื้อไต (Kidney Biopsy) เพื่อนำไปตรวจทางพยาธิวิทยาเพื่อยืนยันการวินิจฉัย

การรักษาการปฏิเสธไต มุ่งเน้นไปที่การควบคุมระบบภูมิคุ้มกันด้วยยากดภูมิคุ้มกันชนิดต่างๆ โดยแพทย์อาจเพิ่มขนาดยาเดิม หรือเปลี่ยนไปใช้ยาที่มีประสิทธิภาพมากขึ้น นอกจากนี้ ในบางกรณีอาจจำเป็นต้องใช้การรักษาด้วยวิธีอื่นๆ เช่น การให้สารภูมิต้านทาน (Intravenous Immunoglobulin – IVIG) หรือการทำ Plasma Exchange

การป้องกันการปฏิเสธไต:

แม้ว่าการปฏิเสธไตจะเป็นภาวะที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ทั้งหมด แต่ก็มีหลายสิ่งที่สามารถทำได้เพื่อลดความเสี่ยงและเพิ่มโอกาสความสำเร็จของการปลูกถ่ายไต ได้แก่:

• การรับประทานยากดภูมิคุ้มกันอย่างสม่ำเสมอ: เป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการป้องกันการปฏิเสธไต ผู้ป่วยต้องรับประทานยาตามที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด และไม่ควรหยุดยาเองโดยเด็ดขาด
• การติดตามอาการกับแพทย์อย่างใกล้ชิด: การตรวจติดตามผลการทำงานของไตอย่างสม่ำเสมอ ช่วยให้แพทย์สามารถตรวจพบภาวะผิดปกติได้ตั้งแต่เนิ่นๆ และให้การรักษาได้อย่างทันท่วงที
• การรักษาสุขภาพให้แข็งแรง: การรักษาน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และการรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ จะช่วยเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันให้แข็งแรงและลดความเสี่ยงของการติดเชื้อต่างๆ
• การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง: เช่น การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล์ และการใช้ยาที่ไม่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์

สรุป:

การปฏิเสธไตเป็นภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญที่สุดหลังการปลูกถ่ายไต ซึ่งอาจนำไปสู่การสูญเสียไตที่ปลูกถ่ายได้ การเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิด การปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด และการรักษาสุขภาพให้แข็งแรง เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งในการป้องกันและจัดการกับการปฏิเสธไต เพื่อให้ผู้ป่วยที่ได้รับการปลูกถ่ายไตสามารถมีชีวิตที่ยืนยาวและมีคุณภาพดีขึ้น

#ปลูกถ่าย#ภาวะแทรกซ้อน#ไต