เมื่อเกิดอาการแพ้ ร่างกายจะเกิดปฎิกิริยาอย่างไร?

เมื่อร่างกายส่งสัญญาณ SOS: การตอบสนองของร่างกายต่อสารก่อภูมิแพ้

เรามักได้ยินคำว่า “แพ้” อยู่บ่อยครั้ง ไม่ว่าจะเป็นแพ้อาหาร แพ้ฝุ่น แพ้ละอองเกสร แต่เราเข้าใจกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในร่างกายของเราอย่างแท้จริงแค่ไหน? เมื่อเราสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ ร่างกายของเราไม่ได้นิ่งเฉย แต่จะเกิดปฏิกิริยาระดับเซลล์ที่ซับซ้อนเพื่อต่อสู้กับสิ่งที่มันมองว่าเป็นภัยคุกคาม และปฏิกิริยานี้เองที่ก่อให้เกิดอาการแพ้ที่เราคุ้นเคย

กระบวนการเริ่มต้นเมื่อสารก่อภูมิแพ้ เช่น โปรตีนในถั่วลิสง เกสรดอกไม้ หรือขนสัตว์ เข้าสู่ร่างกาย ในครั้งแรกที่ร่างกายสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ ระบบภูมิคุ้มกันจะจดจำมันไว้ในฐานะ “ศัตรู” และสร้างแอนติบอดีชนิด IgE ซึ่งเป็นแอนติบอดีชนิดเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับการตอบสนองทางภูมิแพ้ แอนติบอดี IgE เหล่านี้จะเกาะติดกับเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดมาสต์เซลล์ (mast cells) และเบโซฟิล (basophils) ซึ่งกระจายอยู่ทั่วร่างกาย โดยเฉพาะในบริเวณผิวหนัง เยื่อบุทางเดินหายใจ และทางเดินอาหาร

เมื่อร่างกายสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ชนิดเดียวกันซ้ำอีกครั้ง แอนติบอดี IgE ที่เกาะอยู่กับมาสต์เซลล์และเบโซฟิลจะจับกับสารก่อภูมิแพ้ กระบวนการนี้จะกระตุ้นให้มาสต์เซลล์และเบโซฟิลปล่อยสารเคมีต่างๆ ออกมา สารเคมีเหล่านี้ ได้แก่ ฮิสตามีน (histamine) ลูโคไทรอีน (leukotrienes) และโปรสตาแกลนดิน (prostaglandins) สารเคมีเหล่านี้เป็นตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดอาการแพ้ โดยแต่ละชนิดมีหน้าที่แตกต่างกันไป เช่น ฮิสตามีนทำให้หลอดเลือดขยายตัว เกิดการบวมและคัน ลูโคไทรอีนทำให้กล้ามเนื้อทางเดินหายใจหดตัว ส่งผลให้หายใจลำบาก

อาการแพ้ที่เกิดขึ้นจึงมีความหลากหลาย ขึ้นอยู่กับชนิดและปริมาณของสารก่อภูมิแพ้ รวมถึงตำแหน่งที่สารก่อภูมิแพ้เข้าสู่ร่างกาย อาการอาจเป็นเพียงอาการเล็กน้อย เช่น คันเล็กน้อย ผื่นแดง น้ำมูกไหล หรืออาจรุนแรงถึงขั้นหายใจลำบาก บวมที่ใบหน้าและลำคอ หรือแม้กระทั่งช็อกอะนาฟิแล็กซิส (anaphylactic shock) ซึ่งเป็นภาวะอันตรายถึงชีวิต ซึ่งต้องการการรักษาอย่างเร่งด่วน

การเข้าใจกลไกของการตอบสนองของร่างกายต่อสารก่อภูมิแพ้ ช่วยให้เราสามารถป้องกันและจัดการกับอาการแพ้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ การหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ การใช้ยาแก้แพ้ และการฉีดวัคซีนภูมิแพ้ เป็นวิธีการที่สามารถช่วยลดความรุนแรงและความถี่ของอาการแพ้ได้ หากมีอาการแพ้ที่รุนแรง ควรปรึกษาแพทย์ทันที เพื่อรับการวินิจฉัยและรักษาที่ถูกต้อง เพราะการแพ้ที่ไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสมอาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่ร้ายแรงได้