Wat voor soort werkwoord is heeft?

‘Hebben’: Meer dan alleen een hulpwerkwoord

Het werkwoord ‘hebben’ is een veelgebruikt woord in het Nederlands, vaak over het hoofd gezien in zijn complexiteit. Hoewel het primair bekend staat als hulpwerkwoord bij de vorming van de voltooide tijd, is het een veelzijdiger werkwoord dan men op het eerste gezicht zou denken. Laten we eens dieper graven dan de gebruikelijke definitie van “hulpwerkwoord van de voltooide tijd”.

De bewering dat ‘hebben’ een hulpwerkwoord is bij de voltooide tijd, klopt inderdaad. In zinnen als “Ik heb gegeten” of “Zij hebben gereisd”, draagt ‘hebben’ niet de hoofdbetrekking van de zin. De kern van de boodschap ligt bij ‘gegeten’ en ‘gereisd’. ‘Hebben’ geeft echter wel essentiële grammaticale informatie: het duidt aan dat de handeling (eten, reizen) in het verleden heeft plaatsgevonden en voltooid is. Het werkt dus samen met het voltooid deelwoord (‘gegeten’, ‘gereisd’) om de voltooide tijd te vormen. In dit opzicht is het vergelijkbaar met het hulpwerkwoord ‘zijn’, dat ook een cruciale rol speelt in de vorming van de voltooide tijd, maar voor andere werkwoorden.

Echter, ‘hebben’ is niet alleen een hulpwerkwoord. Het kan ook als zelfstandig werkwoord functioneren, met een eigen betekenis. In zinnen als “Ik heb een auto” of “Zij hebben veel vrienden”, drukt ‘hebben’ bezitsverhouding of het in het bezit zijn van iets uit. Hier is het geen hulpwerkwoord meer, maar het hoofdwerkwoord van de zin, dragend de belangrijkste semantische lading. De betekenis is volledig onafhankelijk van een ander werkwoord.

De veelzijdigheid van ‘hebben’ blijkt ook uit zijn gebruik in uitdrukkingen en idiomen. Denk aan “ergens hebben aan”, “iets hebben aan iemand”, of “iets hebben moeten doen”. Hier verliest ‘hebben’ zijn duidelijke grammaticale functie van tijd aanduiding, en krijgt het een meer abstracte betekenis. De precieze betekenis is sterk afhankelijk van de context.

Kortom, terwijl ‘hebben’ een onmisbare rol speelt als hulpwerkwoord in de voltooide tijd, is het reductief om het enkel daartoe te beperken. Het is een rijk werkwoord met meerdere functies en betekenissen, afhankelijk van de context waarin het wordt gebruikt. Het is een essentieel onderdeel van de Nederlandse grammatica, en verdient meer aandacht dan alleen zijn rol als hulpwerkwoord in de voltooide tijd.