Vần bằng trắc là gì?

Vần Bằng Trắc: Nguyên Tắc Xác Định Thể Thơ

Trong thi ca Việt Nam, luật bằng trắc đóng vai trò quan trọng trong việc xác định thể thơ. Đây là quy tắc quy định cách kết hợp các thanh điệu trong một câu thơ, cụ thể là dựa vào thanh điệu của tiếng thứ hai trong câu.

Nguyên tắc Luật Bằng Trắc

Luật bằng trắc dựa trên nguyên tắc phân chia thanh điệu thành hai loại: thanh bằng và thanh trắc.

• Thanh bằng: Gồm các thanh ngang, huyền, hỏi.
• Thanh trắc: Gồm các thanh sắc, ngã, nặng.

Theo luật bằng trắc, thể thơ được xác định như sau:

• Nếu tiếng thứ hai trong câu thơ có thanh bằng thì bài thơ thuộc thể bằng, thường được ký hiệu là “B”.
• Nếu tiếng thứ hai trong câu thơ có thanh trắc thì bài thơ thuộc thể trắc, thường được ký hiệu là “T”.

Ví dụ:

• Câu thơ “Xuân về百花 nở rộ” có tiếng thứ hai “xuân” mang thanh trắc, nên bài thơ thuộc thể trắc.
• Câu thơ “Mùa thu lá đổ vàng rơi” có tiếng thứ hai “thu” mang thanh bằng, nên bài thơ thuộc thể bằng.

Nguyên tắc Nhất, Tam, Ngũ Bất Luận

Trong các câu thơ sau câu đầu, nguyên tắc nhất, tam, ngũ bất luận được áp dụng. Nguyên tắc này quy định rằng:

• Các tiếng ở vị trí 1, 3, 5 trong câu thơ có thể mang thanh bằng hoặc thanh trắc tùy ý.

Ví dụ:

• Câu thơ “Xuân về hoa lá đâm chồi” có các tiếng ở vị trí 1, 3, 5 (xuân, hoa, chồi) đều mang thanh trắc.
• Câu thơ “Mùa thu lá vàng rơi rụng” có các tiếng ở vị trí 1, 3, 5 (mùa, vàng, rụng) đều mang thanh bằng.

Nguyên tắc Nhị, Tứ, Lục Phân Minh

Nguyên tắc nhị, tứ, lục phân minh quy định rằng:

• Các tiếng ở vị trí 2, 4, 6 trong câu thơ phải tuân theo thanh bằng hoặc thanh trắc của câu đầu.

Ví dụ:

• Câu thơ “Xuân về百花 nở rộ” có câu đầu theo thể trắc, nên các câu sau phải theo thanh trắc ở các tiếng thứ 2, 4, 6.
• Câu thơ “Mùa thu lá đổ vàng rơi” có câu đầu theo thể bằng, nên các câu sau phải theo thanh bằng ở các tiếng thứ 2, 4, 6.

Như vậy, luật bằng trắc là một nguyên tắc quan trọng trong thi ca Việt Nam, giúp xác định thể thơ và tạo nên nhịp điệu, âm hưởng riêng biệt cho mỗi bài thơ.