Hiện nay có bao nhiêu khổ đường ray?

Hiện nay, mạng lưới đường sắt toàn cầu là một bức tranh đa dạng về khổ đường ray, phản ánh sự phát triển độc lập và những lựa chọn kỹ thuật khác nhau trong lịch sử xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông. Không có một con số chính xác về tổng số khổ đường ray hiện có trên thế giới, bởi vì ngoài các khổ chính, còn tồn tại rất nhiều khổ đường ray khác nhau, thậm chí chỉ được sử dụng trong phạm vi rất hẹp, như một tuyến đường sắt mỏ hay một công viên vui chơi. Tuy nhiên, ta có thể phân loại chúng thành các nhóm chính dựa trên kích thước, từ đó hiểu rõ hơn về sự đa dạng này.

Khổ đường ray tiêu chuẩn (standard gauge) 1.435 mm (4 ft 8 1⁄2 in), hay còn gọi là khổ quốc tế, chiếm ưu thế áp đảo, ước tính khoảng 60% tổng chiều dài đường sắt toàn cầu. Sự thống trị này bắt nguồn từ việc Anh Quốc, quốc gia đi đầu trong cuộc cách mạng công nghiệp, đã thiết lập khổ đường ray này, và sau đó nó được áp dụng rộng rãi trên khắp thế giới do ảnh hưởng của đế chế Anh và sự tiện lợi của việc sử dụng chung thiết bị, vật tư. Nhiều quốc gia phát triển hiện nay đều sử dụng khổ đường ray này, tạo nên sự thuận lợi cho việc vận chuyển quốc tế và liên kết giữa các mạng lưới đường sắt.

Tuy nhiên, bức tranh không chỉ đơn thuần là màu sắc thống nhất của khổ tiêu chuẩn. Khổ đường ray rộng (broad gauge), với chiều rộng lớn hơn 1.435 mm, chiếm một vị trí đáng kể, đặc biệt phổ biến ở một số khu vực nhất định. Sự tồn tại của khổ rộng thường gắn liền với lịch sử phát triển độc lập và những quyết định kỹ thuật riêng của từng quốc gia. Ví dụ, Liên Xô cũ, với hệ thống đường sắt khổng lồ trải rộng trên lãnh thổ rộng lớn, đã lựa chọn khổ rộng, phần nào nhằm mục đích tối ưu hóa vận chuyển hàng hóa nặng trên những tuyến đường dài. Ấn Độ, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Ireland là một số quốc gia khác cũng sử dụng khổ rộng, mỗi quốc gia có những lý do lịch sử và kỹ thuật riêng dẫn đến lựa chọn này. Việc chuyển đổi khổ đường ray là một dự án tốn kém và phức tạp, vì vậy việc duy trì khổ đường ray rộng vẫn còn tiếp diễn ở nhiều nơi.

Ngược lại, khổ đường ray hẹp (narrow gauge), có chiều rộng nhỏ hơn 1.435 mm, thường được sử dụng trong các tuyến đường sắt địa phương, đường sắt công nghiệp hoặc đường sắt du lịch. Khổ hẹp thường được lựa chọn do các yếu tố địa hình phức tạp, chi phí xây dựng thấp hơn và phù hợp với nhu cầu vận chuyển nhỏ hơn. Những con đường sắt hẹp ngoằn ngoèo len lỏi qua những dãy núi cao, hay phục vụ cho việc vận chuyển nguyên liệu trong các khu mỏ, minh chứng rõ nét cho tính ứng dụng linh hoạt của khổ đường ray này. Sự đa dạng về khổ hẹp vô cùng lớn, với hàng trăm khổ khác nhau được ghi nhận trên khắp thế giới, thể hiện rõ nét sự đa dạng về điều kiện địa lý và nhu cầu vận tải.

Tóm lại, không thể đưa ra một con số cụ thể về số lượng khổ đường ray trên thế giới. Tuy nhiên, sự tồn tại của khổ tiêu chuẩn, khổ rộng và khổ hẹp, cùng với vô số các khổ khác, cho thấy một lịch sử phát triển phức tạp và đa dạng của hệ thống đường sắt toàn cầu. Sự khác biệt về khổ đường ray đặt ra những thách thức về khả năng liên kết và vận chuyển xuyên biên giới, đòi hỏi sự đầu tư và hợp tác quốc tế để tối ưu hóa hiệu quả của mạng lưới đường sắt toàn cầu.