Ile ludzi mówi po Śląsku?

Śląski: Ile dusz w nim jeszcze śpiewa? Spis powszechny a realia użycia języka

Spis powszechny z 2021 roku przyniósł zaskakujące dane dla miłośników i badaczy języka śląskiego: 458 tysięcy osób zadeklarowało posługiwanie się nim. Liczba ta, choć imponująca, budzi pytania o faktyczny stan użycia tego języka i perspektywy na przyszłość. Czy deklaracja podczas spisu to odzwierciedlenie codziennej komunikacji, czy raczej wyraz sentymentu i przywiązania do regionalnej tożsamości?

Zanim zagłębimy się w analizę, warto podkreślić, że kwestia języka śląskiego jest złożona i nacechowana emocjami. Dla wielu Ślązaków to nie tylko dialekt, ale pełnoprawny język z własną gramatyką, słownictwem i historią. Dla innych, to gwara, blisko spokrewniona z językiem polskim. Brak oficjalnego uznania przez państwo polskie komplikuje dodatkowo status języka śląskiego i wpływa na statystyki jego użycia.

Deklaracja w spisie powszechnym to jeden z niewielu oficjalnych mierników, pozwalających ocenić skalę posługiwania się językiem śląskim. Należy jednak pamiętać, że liczba ta nie oddaje pełnego obrazu. Z kilku powodów:

• Definicja “posługiwania się”: Co tak naprawdę oznacza “posługiwanie się językiem śląskim”? Czy chodzi o płynne mówienie, rozumienie, czy może okazjonalne używanie pojedynczych słów i zwrotów? Brak jasnej definicji sprawia, że interpretacja deklaracji może być różna.
• Wpływ czynników społecznych i politycznych: Publiczne deklarowanie posługiwania się językiem śląskim może być krępujące dla niektórych osób, obawiających się negatywnej reakcji ze strony otoczenia. Dodatkowo, spory o status językowy mogą zniechęcać do deklaracji, szczególnie osoby o poglądach sceptycznych wobec oficjalnego uznania śląskiego.
• Użycie w życiu codziennym: Nawet osoby deklarujące posługiwanie się śląskim, mogą rzadko używać go w codziennych sytuacjach. Presja języka polskiego w szkole, pracy i mediach sprawia, że śląski często ustępuje miejsca polszczyźnie.

Poza liczbami: Gdzie jeszcze słychać śląski?

Choć spis powszechny dostarcza nam konkretnej liczby, warto spojrzeć szerzej i zastanowić się, gdzie jeszcze możemy usłyszeć śląski i obserwować jego obecność w życiu społecznym.

• W domach i rodzinach: Język śląski często przekazywany jest z pokolenia na pokolenie w rodzinach, szczególnie wśród osób starszych. W wielu domach śląski jest językiem codziennej komunikacji, choć jego rola może słabnąć wraz z upływem czasu.
• W kulturze i sztuce: Język śląski odżywa w literaturze, muzyce, filmie i teatrze. Powstaje coraz więcej dzieł w języku śląskim, promujących regionalną kulturę i tożsamość. Przykładem mogą być spektakle teatralne w języku śląskim, koncerty zespołów grających śląską muzykę czy książki pisane gwarą.
• W mediach lokalnych: Niektóre lokalne media, w tym radio i telewizja, emitują programy w języku śląskim, skierowane do odbiorców regionalnych. Są to cenne platformy, umożliwiające promocję i zachowanie języka śląskiego.
• W inicjatywach społecznych: Powstają liczne inicjatywy społeczne, mające na celu promowanie języka śląskiego i kultury śląskiej. Są to m.in. kursy języka śląskiego, warsztaty dla dzieci, spotkania miłośników języka śląskiego i inne wydarzenia kulturalne.

Przyszłość języka śląskiego: Co przyniesie czas?

Przyszłość języka śląskiego stoi pod znakiem zapytania. Z jednej strony obserwujemy rosnące zainteresowanie regionalną kulturą i tożsamością, co może sprzyjać zachowaniu i promocji języka śląskiego. Z drugiej strony, presja języka polskiego, brak oficjalnego uznania i zmiany demograficzne mogą prowadzić do jego stopniowego zanikania.

Kluczowe znaczenie dla przetrwania języka śląskiego będzie miała edukacja, zarówno w rodzinie, jak i w szkole. Wprowadzenie nauki języka śląskiego do szkół mogłoby przyczynić się do jego popularyzacji i zwiększenia prestiżu. Równie ważne jest wsparcie inicjatyw społecznych i kulturalnych, promujących język śląski i kulturę śląską.

Liczba 458 tysięcy osób deklarujących posługiwanie się językiem śląskim to ważny sygnał. To dowód na to, że język śląski nadal żyje i ma się dobrze. Jednak jego przyszłość zależy od nas wszystkich: od Ślązaków, od państwa polskiego i od wszystkich, którym zależy na zachowaniu różnorodności kulturowej i językowej. O losie śląskiego nie zadecyduje sam spis powszechny, ale codzienne używanie, przekazywanie następnym pokoleniom i pielęgnowanie tego unikalnego dziedzictwa.