นิทานตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 หมายถึงข้อใด

นิทาน: กระจกสะท้อนจิตใจและสังคม

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ให้คำจำกัดความของคำว่า “นิทาน” ไว้สั้นๆ กระชับแต่ทรงพลังว่า “เรื่องราวที่เล่าสืบต่อกันมา มักมีเนื้อหาสอนคติ หรือแสดงถึงธรรมชาติของมนุษย์และสังคม” คำจำกัดความนี้แม้จะสั้น แต่กลับชี้ให้เห็นถึงแก่นแท้และความสำคัญของนิทานอย่างครบถ้วน นิทานมิใช่เพียงเรื่องเล่าเพื่อความบันเทิง แต่เป็นเครื่องมืออันทรงพลังที่สะท้อนภาพสะท้อนจิตใจของมนุษย์และโครงสร้างของสังคมในยุคสมัยต่างๆ

คำว่า “เล่าสืบต่อกันมา” บอกถึงคุณลักษณะสำคัญประการหนึ่งของนิทาน นั่นคือ การถ่ายทอดทางวาจา นิทานมักไม่ถูกบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรในยุคแรกเริ่ม แต่ถูกเล่าขานจากรุ่นสู่รุ่นผ่านบรรพบุรุษ กระบวนการนี้เองที่ทำให้เกิดการปรับเปลี่ยนเนื้อหาให้เข้ากับบริบทของแต่ละยุคสมัย แต่แก่นแท้ของเรื่องราวมักคงอยู่ เหมือนกับแก่นของต้นไม้ที่แม้ใบไม้จะร่วงโรยไปตามฤดูกาล แต่ลำต้นยังคงแข็งแรงยืนหยัดต่อไป

ส่วนคำว่า “มักมีเนื้อหาสอนคติ หรือแสดงถึงธรรมชาติของมนุษย์และสังคม” ชี้ให้เห็นถึงมิติที่ลึกซึ้งกว่าความบันเทิง นิทานมักบรรจุคติธรรม ข้อคิดเตือนใจ หรือแม้กระทั่งปรัชญาชีวิต ซ่อนอยู่เบื้องหลังเรื่องราวที่ดูเหมือนเรียบง่าย ตัวอย่างเช่น เรื่องราวของพระพรหมและนางอุษณีย์ ที่ยกตัวอย่างในคำจำกัดความ ไม่ได้เพียงแค่เล่าเรื่องราวความรัก แต่ยังสื่อถึงความสำคัญของความรักที่บริสุทธิ์ ความอดทน และความเมตตา ซึ่งเป็นคุณธรรมที่มนุษย์ควรยึดถือปฏิบัติ

ยิ่งไปกว่านั้น นิทานยังสะท้อนให้เห็นถึงธรรมชาติของมนุษย์และสังคม ผ่านตัวละครและเหตุการณ์ต่างๆ ตัวละครอาจเป็นคนดี คนชั่ว หรือแม้แต่สัตว์ แต่ละตัวละครก็มีบทบาทที่สำคัญ แสดงให้เห็นถึงความหลากหลายของบุคลิกภาพ ความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครก็สะท้อนถึงโครงสร้างทางสังคม ความขัดแย้ง และความสมดุลของสังคม ตัวอย่างเช่น นิทานพื้นบ้านบางเรื่องอาจสะท้อนถึงความเชื่อ ขนบธรรมเนียม และประเพณีของชุมชนนั้นๆ

ดังนั้น นิทานจึงไม่ใช่เพียงเรื่องเล่าที่ไร้สาระ แต่เป็นมรดกทางวัฒนธรรม เป็นกระจกสะท้อนจิตใจ และเป็นบทเรียนชีวิตที่ถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น การศึกษาและทำความเข้าใจนิทาน จึงช่วยให้เราเข้าใจธรรมชาติของมนุษย์ เข้าใจสังคม และเข้าใจตนเองได้ดียิ่งขึ้น