ความผิดปกติของยีนมีกี่ประเภท

ความหลากหลายของความผิดปกติทางพันธุกรรม: มากกว่าแค่การกลายพันธุ์ของยีน

ความเข้าใจเกี่ยวกับความผิดปกติทางพันธุกรรมนั้นก้าวหน้าอย่างไม่หยุดยั้ง แต่ความซับซ้อนของระบบพันธุกรรมของมนุษย์ทำให้การจำแนกประเภทอย่างชัดเจนเป็นเรื่องยาก เราไม่สามารถระบุจำนวนประเภทที่แน่นอนได้อย่างง่ายดาย เพราะความผิดปกติเหล่านี้มักมีสาเหตุซับซ้อน เกิดจากปัจจัยหลายอย่างที่เกี่ยวข้องกัน ไม่ใช่เพียงแค่การกลายพันธุ์ของยีนเพียงอย่างเดียว อย่างไรก็ตาม เราสามารถแบ่งความผิดปกติทางพันธุกรรมออกเป็นกลุ่มกว้างๆ ได้ตามกลไกการเกิดหลักๆ ดังนี้

1. ความผิดปกติจากการกลายพันธุ์ของยีนเดี่ยว (Single-gene disorders): นี่เป็นกลุ่มที่ค่อนข้างเข้าใจง่ายที่สุด เกิดจากการเปลี่ยนแปลงในลำดับเบสของดีเอ็นเอในยีนเพียงหนึ่งเดียว การเปลี่ยนแปลงนี้ส่งผลต่อการสร้างโปรตีนที่ผิดปกติ หรือทำให้การสร้างโปรตีนหยุดลง นำไปสู่การทำงานผิดปกติของเซลล์และอวัยวะ ตัวอย่างเช่น โรคธาลัสซีเมีย โรคซิสติกไฟโบรซิส และโรคฮันติงตัน ลักษณะการถ่ายทอดทางพันธุกรรมในกลุ่มนี้สามารถแบ่งย่อยได้อีก เช่น การถ่ายทอดแบบด้อย การถ่ายทอดแบบเด่น และการถ่ายทอดแบบร่วม (Mitochondrial inheritance)

2. ความผิดปกติจากความผิดปกติของโครโมโซม (Chromosome disorders): กลุ่มนี้เกิดจากการเปลี่ยนแปลงในจำนวนหรือโครงสร้างของโครโมโซม อาจเกิดจากการมีโครโมโซมเพิ่มขึ้นหรือลดลง (เช่น โรคดาวน์ซินโดรม) หรือการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของโครโมโซม เช่น การตัดต่อ (translocation) การลบ (deletion) หรือการเพิ่มซ้ำ (duplication) ของส่วนใดส่วนหนึ่งของโครโมโซม ความผิดปกตินี้มักส่งผลกระทบร้ายแรงต่อการพัฒนาและสุขภาพของบุคคล เนื่องจากเกี่ยวข้องกับยีนจำนวนมาก ตัวอย่างเช่น โรคเทอร์เนอร์ซินโดรม โรคคลายน์เฟลเตอร์ซินโดรม

3. ความผิดปกติจากการถ่ายทอดหลายยีน (Multifactorial inheritance disorders): กลุ่มนี้มีความซับซ้อนมากที่สุด เกิดจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างหลายยีนและปัจจัยแวดล้อม ยากต่อการทำนายและจำแนกอย่างแน่ชัด ความผิดปกติเหล่านี้มีแนวโน้มที่จะเกิดในครอบครัว แต่ไม่จำเป็นต้องมีรูปแบบการถ่ายทอดที่แน่นอน เช่น โรคเบาหวาน โรคหัวใจ โรคความดันโลหิตสูง และโรคมะเร็งบางชนิด

4. ความผิดปกติจากการพิมพ์ยีน (Genomic imprinting): เป็นกรณีที่ยีนแสดงออกแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับว่ามาจากพ่อหรือแม่ หมายความว่าแม้จะมียีนเดียวกัน แต่การแสดงออกของยีนนั้นจะขึ้นอยู่กับที่มาของยีน นำไปสู่ความผิดปกติทางพันธุกรรมได้ ตัวอย่างเช่น โรคพรอเจเรีย

5. ความผิดปกติจากการขยายตัวของ trinucleotide repeat: ความผิดปกติกลุ่มนี้เกิดจากการขยายตัวของลำดับนิวคลีโอไทด์สามตัวซ้ำๆ กันในยีน การขยายตัวนี้จะเพิ่มจำนวนขึ้นเรื่อยๆ ในแต่ละรุ่น ส่งผลให้ความรุนแรงของโรคเพิ่มขึ้น เช่น โรคฮันติงตัน โรค fragile X syndrome

การจำแนกประเภทข้างต้นเป็นเพียงกรอบคร่าวๆ ความจริงแล้ว ความผิดปกติทางพันธุกรรมมีหลากหลายรูปแบบและความซับซ้อน การศึกษาและวิจัยในด้านจีโนมกำลังค้นพบความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนมากขึ้นเรื่อยๆ และการจำแนกประเภทอาจมีความเปลี่ยนแปลงไปตามความรู้ใหม่ๆ ดังนั้น จึงไม่สามารถระบุจำนวนประเภทที่แน่นอนได้ แต่การเข้าใจกลไกการเกิดหลักๆ เหล่านี้จะช่วยให้เราเข้าใจสาเหตุและผลกระทบของความผิดปกติทางพันธุกรรมได้ดียิ่งขึ้น