Di tích nhà lao Đồng Hới
Di tích lịch sử Nhà lao Đồng Hới thuộc địa phận phường Đồng Hải, TP.Đồng Hới nằm trong khu vực Thành Cổ Đồng Hới. Nhà Lao Đồng Hới là di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh, nơi ghi dấu tội ác của thực dân Pháp đối với các chiến sĩ cách mạng và nhân dân ta. Đồng thời cũng là nơi chứng kiến biết bao tấm gương trung kiên, anh dũng, trung thành với lý tưởng cộng sản của các chiến sĩ cách mạng.
Nhà lao Đồng Hới được xây dựng ngay sau khi thực dân Pháp chiếm đóng Đồng Hới lần thứ nhất năm 1885 và tồn tại trong suốt thời kỳ Pháp thuộc. Nhà lao có chiều rộng khoảng 150m, chiều dài khoảng 400m và có tường bao quanh cao khoảng 8m, trong đó bức tường phía Tây và phía Bắc là bức tường của thành Đồng Hới ngày xưa. Nhà lao được chia làm 2 dãy Tây Triều và Nam Triều với các khu xà lim vô cùng chất hẹp, khắc nghiệt.
Thực dân Pháp đã dùng những đòn tra tấn dã man, tàn ác nhất hòng làm lung lay ý chí quyết tâm của các chiến sĩ cách mạng, như: quay điện, “đi tàu bay”, “đi tàu lặn”… Trước sự hung hãn của kẻ thù, chi bộ Đảng Nhà lao Đồng Hới vẫn kiên trung lãnh đạo anh em một mặt kiên trì đấu tranh, chống lại sự đàn áp, bất công, đòi quyền được đối xử công bằng, cải thiện chế độ sinh hoạt, vừa khéo léo thuyết phục, cảm hóa lính gác, cai ngục để họ đứng về phía mình.
Sau cao trào cách mạng Xô Viết Nghệ Tĩnh năm 1930, vì nhà lao Vinh và Hà Tĩnh hết chỗ giam, nhiều tù cách mạng được chuyển về Nhà lao Đồng Hới, bổ sung thêm lực lượng cách mạng cho phong trào đấu tranh ở đây. Năm 1949, đồng chí Quách Xuân Kỳ bị bắt và giam tại Nhà lao Đồng Hới, được anh em tín nhiệm bầu làm Bí thư Chi bộ. Đồng chí là tấm gương sáng, kiên trung cho cán bộ Đảng viên trong nhà tù học tập và noi theo.
Nhà lao Pháp bị bom Mỹ đánh sập trong những năm 60 của Thế kỷ trước. Ngày nay, Nhà lao Đồng Hới không còn tồn tại, các hiện vật minh chứng cho tội ác của thực dân Pháp cũng bị thất lạc. Tuy nhiên, ngày nay di tích này chỉ còn là một bãi đất trống cỏ dại um tùm nằm cạnh khuôn viên của Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Bình, ngoài một tấm bia di tích nằm chơ vơ thì chẳng còn lại hiện vật gì. Hi vọng trong thời gian tới, di tích lịch sử Nhà Lao Đồng Hới sẽ nhận được tôn tạo, phục dựng tương xứng với giá trị lịch sử của nó để trở thành điểm đến ý nghĩa cho khách tham quan mỗi khi đi du lịch Quảng Bình.