Wat is een schadevergoeding voor onverschuldigde betaling?

De Schadevergoeding bij Onverschuldigde Betaling: Meer dan alleen terugbetaling?

Een onverschuldigde betaling, zoals het per ongeluk overmaken van geld naar de verkeerde rekening of het teveel betalen van een factuur, komt vaker voor dan men denkt. Hoewel het intuïtief duidelijk lijkt dat het ontvangen bedrag terugbetaald moet worden, is de juridische basis hiervoor interessanter dan men zou verwachten. Want wat is precies de aard van deze terugbetalingsverplichting? Is het puur een teruggave van een ontvangen voordeel, of is er sprake van een schadevergoeding?

Het antwoord is genuanceerd. De wettelijke grondslag voor de terugbetalingsplicht bij een onverschuldigde betaling vindt men in artikel 6:203 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Deze bepaling stelt dat wie onverschuldigd iets heeft ontvangen, gehouden is tot terugbetaling. De ontvanger heeft immers een onrechtmatige verrijking ten koste van de betaler ondervonden. Deze terugbetalingsverplichting is echter geen ‘schadevergoeding’ in de traditionele zin van het woord, zoals bij een onrechtmatige daad (artikel 6:162 BW). Bij een onrechtmatige daad moet de dader de schade vergoeden die het slachtoffer heeft geleden als gevolg van een onrechtmatige gedraging. Bij een onverschuldigde betaling is er geen sprake van een onrechtmatige gedraging van de ontvanger. De ontvanger heeft immers geen fout gemaakt.

Toch kan men de terugbetaling wel beschouwen als een vorm van schadevergoeding in een ruimere zin. De betaler heeft namelijk schade geleden: hij heeft geld verloren dat hij niet had willen uitgeven. De onverschuldigde betaling heeft hem financieel benadeeld. De terugbetaling herstelt deze benadeling. In die zin is het een vorm van ‘schadevergoeding’ die voortvloeit uit een rechtmatige handeling (de ontvangst van het geld), in tegenstelling tot de schadevergoeding die voortvloeit uit een onrechtmatige handeling.

Het verschil is subtiel maar belangrijk. Bij een traditionele schadevergoeding is er sprake van aansprakelijkheid vanwege een fout. Bij een onverschuldigde betaling is er geen aansprakelijkheid in die zin. De terugbetalingsplicht vloeit voort uit het onrechtmatige voordeel dat de ontvanger heeft verkregen. De focus ligt niet op het verwijtbaar handelen van de ontvanger, maar op het onrechtmatig verkregen voordeel.

Kortom, hoewel de term ‘schadevergoeding’ in de context van onverschuldigde betalingen niet helemaal accuraat is in de strikte juridische betekenis, beschrijft het wel de kern van de zaak: de terugbetaling herstelt de financiële benadeling van de betaler en corrigeert de onrechtmatige verrijking van de ontvanger. Het is een restitutie van een ten onrechte verkregen voordeel, een verplichting die rechtstreeks uit de wet voortvloeit en die essentieel is voor een eerlijke verdeling van middelen.