Is onverschuldigde betaling een overeenkomst?

Onverschuldigde betaling: geen overeenkomst, wel een verbintenis

De vraag of een onverschuldigde betaling een overeenkomst is, kan kort en bondig beantwoord worden: nee. Hoewel beide situaties leiden tot een verbintenis – een juridische verplichting om iets te doen of na te laten – berusten ze op fundamenteel verschillende grondslagen. Een overeenkomst ontstaat uit de wilsovereenstemming van twee of meer partijen, terwijl een onverschuldigde betaling voortkomt uit een onrechtmatige prestatie.

Stel je voor: je betaalt per ongeluk €100 te veel aan je energieleverancier. Er is geen sprake van een overeenkomst waarin staat dat je dat extra bedrag moest betalen. Je leverancier heeft dat geld niet verdiend, en jij hebt het onverschuldigd betaald. Dit is de kern van een onverschuldigde betaling: een prestatie die verricht is zonder rechtsgrond. Deze rechtsgrond kan ontbreken door verschillende redenen: een vergissing, een dwaling, een nietige overeenkomst, of het tenietgaan van de oorspronkelijke overeenkomst.

De essentie is dat bij een overeenkomst een wederzijdse wil centraal staat. Beide partijen gaan een verbintenis aan, gebaseerd op een akkoord over de prestatie. Bij een onverschuldigde betaling is dit echter afwezig. Er is slechts één partij die een prestatie verricht, zonder dat daarvoor een wettelijke of contractuele verplichting bestaat. De ander ontvangt deze prestatie, zonder daar recht op te hebben.

Het gevolg van een onverschuldigde betaling is dat de ontvanger verplicht is de onverschuldigd ontvangen prestatie terug te betalen aan degene die de betaling heeft verricht. Deze verplichting vloeit voort uit de wet, specifiek artikel 6:203 van het Burgerlijk Wetboek. Deze wettelijke bepaling creëert een verbintenis tot terugbetaling, onafhankelijk van de wil van de ontvanger. De ontvanger is dus verplicht het geld terug te betalen, ook al was hij er wellicht op gaan rekenen.

Samenvattend: een onverschuldigde betaling is geen overeenkomst, maar een verbintenisrechtelijke situatie die ontstaat door een onrechtmatige prestatie. De ontvanger is dan wettelijk verplicht om de prestatie terug te betalen, ongeacht de afwezigheid van een wederzijdse wilsovereenstemming. Het onderscheid is cruciaal voor het bepalen van de juridische gevolgen en de mogelijkheden tot verhaal.