Wat zijn voorbeelden van overmacht?

Overmacht: Wanneer onvoorziene gebeurtenissen de bovenhand nemen

Overmacht, een begrip dat vaak in contracten opduikt, verwijst naar onvoorziene en onafwendbare gebeurtenissen buiten de controle van een partij, waardoor deze niet aan zijn contractuele verplichtingen kan voldoen. Het is cruciaal om te begrijpen dat het hier niet gaat om onvoorspelbaarheid alleen, maar om een combinatie van onvoorzienbaarheid en onafwendbaarheid. Een simpele regenbui die een buitenactiviteit vertraagt, is geen overmacht; een orkaan die de locatie volledig verwoest wel.

De essentie van overmacht ligt in het ontbreken van schuld of verwijtbaarheid. De partij die zich op overmacht beroept, moet aantonen dat zij alle redelijke maatregelen heeft genomen om de gevolgen van de gebeurtenis te voorkomen of te beperken. Simpelweg zeggen “het is overmacht” is niet voldoende.

Laten we enkele concrete voorbeelden bekijken, verdeeld in categorieën voor een beter begrip:

Natuurrampen:

• Overstromingen: Een fabriek die door een plotselinge en hevige overstroming wordt getroffen, waardoor de productie stil komt te liggen en levering van producten onmogelijk wordt, kan zich beroepen op overmacht. Dit geldt natuurlijk alleen als de fabriek geen preventieve maatregelen had kunnen treffen die de impact van de overstroming hadden kunnen beperken (bijvoorbeeld het negeren van waarschuwingen voor een naderende overstroming).
• Aardbevingen/Vulkaanuitbarstingen: De schade die door dergelijke catastrofale gebeurtenissen wordt veroorzaakt, kan aanleiding geven tot een beroep op overmacht. De impact op logistiek, productie en infrastructuur is vaak zo groot dat nakoming van contracten onmogelijk wordt.
• Extreem weer: Een langdurige en ongekende hittegolf die leidt tot een enorme daling van de opbrengst van een landbouwbedrijf, kan onder bepaalde omstandigheden eveneens onder overmacht vallen.

Maatschappelijke gebeurtenissen:

• Pandemieën: De COVID-19 pandemie heeft aangetoond hoe een wereldwijde gezondheidscrisis grote impact kan hebben op de naleving van contracten. Lockdowns, tekorten aan personeel en verstoringen in de leveringsketen kunnen allemaal argumenten voor overmacht zijn.
• Oorlogen en terrorisme: Gebeurtenissen als oorlog of terroristische aanslagen leiden vaak tot verstoringen van de economie en infrastructuur, waardoor het nakomen van contracten onmogelijk wordt.
• Stakingen en rellen: Langdurige stakingen in cruciale sectoren, of rellen die de toegang tot een locatie blokkeren, kunnen eveneens als overmacht worden aangemerkt, mits de partij in kwestie geen aandeel had in het ontstaan ervan.

Bedrijfsgerelateerde gebeurtenissen:

• Brand: Een brand in een fabriek die de productie volledig stillegt, kan overmacht zijn, mits de brand niet te wijten was aan nalatigheid.
• Faillissement van een belangrijke leverancier: Indien een essentiële leverancier failliet gaat en er geen passende alternatieven beschikbaar zijn, kan dit aanleiding geven tot een beroep op overmacht.
• Cyberaanvallen: Een grote cyberaanval die cruciale systemen lamlegt en de bedrijfsvoering ernstig verstoort, kan onder bepaalde voorwaarden als overmacht worden beschouwd.

Het is belangrijk te benadrukken dat de beoordeling van een beroep op overmacht per geval verschilt. Een rechter zal de concrete omstandigheden, de getroffen maatregelen en de ernst van de gebeurtenis zorgvuldig beoordelen. Duidelijke formuleringen in contracten over wat wel en niet onder overmacht valt, zijn daarom essentieel om geschillen te voorkomen.