ทฤษฎีทางการพยาบาลมี กี่ ทฤษฎี

พลิกมุมมองการดูแล: ทฤษฎีการพยาบาล หลายมิติ หลากระดับ

การพยาบาลมิใช่เพียงการปฏิบัติตามขั้นตอนหรือคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด แต่เป็นศาสตร์ที่ซับซ้อน อาศัยทั้งความรู้ ความเข้าใจ และวิจารณญาณในการประเมินสถานการณ์และวางแผนการดูแลผู้ป่วยให้ได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุด หัวใจสำคัญที่ขับเคลื่อนการพัฒนาคุณภาพการพยาบาล คือ “ทฤษฎีการพยาบาล” ซึ่งไม่ได้มีจำนวนตายตัว แต่มีการพัฒนาและปรับปรุงอยู่เสมอตามบริบทและความก้าวหน้าทางวิชาการ

ความเชื่อที่ว่าทฤษฎีการพยาบาลมีจำนวนจำกัดนั้นไม่ถูกต้องเสียทีเดียว เพราะการจัดกลุ่มและการนับจำนวนทฤษฎีขึ้นอยู่กับเกณฑ์การจำแนกประเภท อย่างไรก็ตาม เราสามารถมองภาพรวมของทฤษฎีเหล่านี้ได้ผ่านการจำแนกตามระดับการใช้งาน ซึ่งช่วยให้เข้าใจถึงขอบเขตและการประยุกต์ใช้ได้อย่างชัดเจน โดยทั่วไปแบ่งทฤษฎีการพยาบาลออกเป็นสามระดับหลัก:

1. ระดับสูง (Grand Theories): ทฤษฎีในระดับนี้มีลักษณะเป็นภาพรวม ครอบคลุมและอธิบายปรากฏการณ์ทางการพยาบาลในระดับกว้าง มักไม่เน้นการประยุกต์ใช้โดยตรงกับการปฏิบัติ แต่เป็นฐานรากสำคัญสำหรับการพัฒนาทฤษฎีระดับกลางและระดับปฏิบัติ ตัวอย่างเช่น ทฤษฎีการปรับตัวของซิสเตอร์แคลิสตา รอย (Sister Callista Roy’s Adaptation Model) ที่อธิบายเกี่ยวกับการปรับตัวของบุคคลต่อการเปลี่ยนแปลงในสภาพแวดล้อม หรือทฤษฎีความต้องการพื้นฐานของอับราฮัม มาสโลว์ (Abraham Maslow’s Hierarchy of Needs) ที่แม้จะไม่ได้เกิดขึ้นในวงการพยาบาลโดยตรง แต่ก็มีอิทธิพลอย่างมากต่อการวางแผนการดูแลผู้ป่วย

2. ระดับกลาง (Middle-Range Theories): ทฤษฎีระดับกลางมีขอบเขตจำกัดกว่าระดับสูง เน้นการอธิบายปรากฏการณ์เฉพาะด้าน เช่น ความเจ็บปวด การดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย หรือการจัดการความเครียด ทฤษฎีเหล่านี้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้จริงในการปฏิบัติงาน ทำให้พยาบาลเข้าใจปัญหาเฉพาะเจาะจงและวางแผนการดูแลอย่างมีประสิทธิภาพ ตัวอย่างเช่น ทฤษฎีการขาดแคลนความรู้ของเบ็นเนอร์ (Benner’s Novice to Expert Model) ที่อธิบายถึงการพัฒนาความเชี่ยวชาญของพยาบาล

3. ระดับปฏิบัติ (Practice Theories): เป็นทฤษฎีที่มีขอบเขตจำกัดมากที่สุด มุ่งเน้นการแก้ปัญหาเฉพาะด้านในสถานการณ์การดูแลผู้ป่วยจริง อาจเป็นทฤษฎีเฉพาะสถานการณ์ หรือเป็นการประยุกต์ใช้ทฤษฎีระดับกลางและระดับสูงให้เหมาะสมกับบริบทเฉพาะ เช่น การพัฒนาโปรแกรมการดูแลผู้ป่วยโรคเบาหวานในชุมชน หรือการพัฒนากระบวนการดูแลผู้ป่วยหลังผ่าตัด

ทั้งสามระดับนี้ล้วนมีความสำคัญต่อการพัฒนาการพยาบาล และเชื่อมโยงกันอย่างเป็นระบบ การเลือกใช้ทฤษฎีที่เหมาะสมขึ้นอยู่กับสถานการณ์ ปัญหา และเป้าหมายการดูแลผู้ป่วย พยาบาลที่มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับทฤษฎีการพยาบาลที่หลากหลาย จะสามารถวิเคราะห์สถานการณ์ วางแผนการดูแล และประเมินผลได้อย่างมีประสิทธิภาพ นำไปสู่การดูแลผู้ป่วยที่มีคุณภาพ ครอบคลุม และตอบโจทย์ความต้องการของผู้ป่วยได้อย่างแท้จริง

บทความนี้มุ่งเน้นให้เห็นภาพรวมของการจำแนกทฤษฎีการพยาบาลตามระดับ มิใช่การระบุจำนวนทฤษฎีที่แน่นอน เนื่องจากการเกิดขึ้น การพัฒนา และการปรับใช้ทฤษฎีเป็นกระบวนการต่อเนื่อง และการนับจำนวนอาจขึ้นอยู่กับเกณฑ์ที่ใช้ในการจำแนก ซึ่งอาจแตกต่างกันไปในแต่ละแหล่งข้อมูล