ธาตุเหล็กเยอะเกิดจากอะไร

ภาวะธาตุเหล็กเกิน: เมื่อร่างกายอิ่มเหล็กเกินไป

ภาวะธาตุเหล็กเกิน (Iron overload) หรือที่รู้จักกันในชื่อ hemosiderosis และ hemochromatosis นั้นไม่ใช่เรื่องที่พบได้บ่อย แต่เป็นภาวะที่อันตรายและสามารถนำไปสู่ความเสียหายของอวัยวะสำคัญต่างๆ ได้ แตกต่างจากภาวะโลหิตจางที่เกิดจากการขาดธาตุเหล็ก ภาวะนี้กลับเกิดจากการสะสมธาตุเหล็กในร่างกายมากเกินความต้องการ ซึ่งนำไปสู่ความเสียหายที่ค่อยเป็นค่อยไปและอาจไม่แสดงอาการในระยะเริ่มต้น การทำความเข้าใจสาเหตุของภาวะนี้จึงเป็นสิ่งสำคัญในการป้องกันและการรักษาอย่างทันท่วงที

สาเหตุหลักของภาวะธาตุเหล็กเกินสามารถแบ่งได้เป็นสองประเภทหลัก คือ สาเหตุจากพันธุกรรมและสาเหตุจากปัจจัยภายนอก:

1. สาเหตุทางพันธุกรรม (Hereditary hemochromatosis): นี่คือสาเหตุหลักของภาวะธาตุเหล็กเกิน เกิดจากความผิดปกติทางพันธุกรรมที่ทำให้ร่างกายดูดซึมธาตุเหล็กจากอาหารได้มากเกินไป โดยปกติร่างกายจะมีกลไกควบคุมการดูดซึมธาตุเหล็ก แต่ในผู้ที่มีความผิดปกติทางพันธุกรรมนี้ กลไกดังกล่าวจะทำงานผิดปกติ ส่งผลให้ธาตุเหล็กสะสมในตับ หัวใจ ตับอ่อน ต่อมใต้สมอง และอวัยวะอื่นๆ อย่างต่อเนื่อง ความผิดปกติทางพันธุกรรมนี้มักจะถ่ายทอดทางกรรมพันธุ์แบบถอย recessive หมายความว่าต้องได้รับยีนผิดปกติจากทั้งพ่อและแม่ จึงจะแสดงอาการออกมา

2. สาเหตุจากปัจจัยภายนอก (Secondary iron overload): สาเหตุประเภทนี้เกิดจากการได้รับธาตุเหล็กเข้าสู่ร่างกายในปริมาณมากเกินไป จากหลายสาเหตุ ได้แก่:

• การถ่ายเลือดซ้ำๆ: การถ่ายเลือดเป็นประจำ เช่น ในผู้ป่วยที่มีโรคโลหิตจางชนิดธาลัสซีเมีย หรือโรคโลหิตจางชนิดอื่นๆ จะทำให้ร่างกายได้รับธาตุเหล็กในปริมาณมาก ซึ่งร่างกายอาจไม่สามารถขับออกได้หมด ส่งผลให้ธาตุเหล็กสะสม
• การบริโภคอาหารเสริมธาตุเหล็กมากเกินไป: การรับประทานอาหารเสริมธาตุเหล็กโดยไม่มีความจำเป็น หรือรับประทานในปริมาณที่สูงเกินไป อาจนำไปสู่การสะสมธาตุเหล็กในร่างกายได้เช่นกัน
• การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป: แอลกอฮอล์อาจทำให้การดูดซึมธาตุเหล็กเพิ่มขึ้น
• การใช้ยาบางชนิด: ยาบางชนิดอาจเพิ่มการดูดซึมธาตุเหล็ก

อาการและผลกระทบ: ภาวะธาตุเหล็กเกินอาจไม่มีอาการใดๆ ในระยะเริ่มต้น หรืออาจมีอาการที่ไม่เฉพาะเจาะจง เช่น อ่อนเพลีย ปวดข้อ ผิวคล้ำ หรือมีปัญหาเกี่ยวกับตับ หากไม่ได้รับการรักษา ธาตุเหล็กที่สะสมจะทำลายอวัยวะต่างๆ นำไปสู่โรคตับแข็ง โรคหัวใจ เบาหวาน และมะเร็งตับ

การวินิจฉัย: การตรวจระดับเฟอร์ริติน (Ferritin) ในเลือดเป็นวิธีการตรวจหาภาวะธาตุเหล็กเกินที่สำคัญ นอกจากนี้ อาจมีการตรวจเพิ่มเติม เช่น การตรวจชิ้นเนื้อตับ เพื่อประเมินความรุนแรงของโรค

การรักษา: การรักษาภาวะธาตุเหล็กเกินมักจะเน้นการลดปริมาณธาตุเหล็กในร่างกาย โดยอาจใช้เทคนิคการสกัดธาตุเหล็กออกจากร่างกาย เช่น การให้เลือดออก หรือการใช้ยา การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม เช่น การลดการบริโภคอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง และงดเว้นการดื่มแอลกอฮอล์ ก็มีความสำคัญเช่นกัน

ภาวะธาตุเหล็กเกินเป็นภาวะที่อาจสร้างความเสียหายอย่างรุนแรงต่อร่างกาย การตรวจสุขภาพเป็นประจำและการปรึกษาแพทย์เมื่อมีอาการผิดปกติจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งในการวินิจฉัยและรักษาโรคนี้ได้อย่างทันท่วงที และเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต