ฮอร์โมนชนิดใด เกี่ยวข้องกับโรคเบาจืด

เบาจืด: เมื่อฮอร์โมนวาโซเพรสซินทำงานบกพร่อง

โรคเบาจืด (Diabetes Insipidus) ไม่ใช่โรคเดียวกับเบาหวาน (Diabetes Mellitus) แม้จะมีชื่อคล้ายกันและมีอาการปัสสาวะบ่อยเป็นจุดสังเกต โรคเบาจืดมีความเกี่ยวข้องโดยตรงกับความผิดปกติของฮอร์โมนชนิดหนึ่งที่ชื่อว่า แอนติไดยูเรติกฮอร์โมน (Antidiuretic Hormone – ADH) หรือที่รู้จักกันในอีกชื่อว่า วาโซเพรสซิน (Vasopressin) นั่นเอง

วาโซเพรสซินมีบทบาทสำคัญในการควบคุมปริมาณน้ำในร่างกาย โดยทำหน้าที่หลักในการกระตุ้นให้ไตดูดน้ำกลับคืนสู่กระแสเลือด ลดปริมาณน้ำที่ถูกขับออกไปในปัสสาวะ เมื่อร่างกายผลิตวาโซเพรสซินได้น้อยเกินไป หรือไตไม่สามารถตอบสนองต่อวาโซเพรสซินได้อย่างเหมาะสม ผลที่ตามมาคือไตจะขับน้ำออกไปในปริมาณที่มากเกินความจำเป็น ทำให้ผู้ป่วยโรคเบาจืดมีอาการปัสสาวะบ่อยและมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเวลากลางคืน (Nocturia) และมักจะกระหายน้ำอย่างรุนแรงเพื่อทดแทนปริมาณน้ำที่สูญเสียไป

ความผิดปกติของวาโซเพรสซินในโรคเบาจืดสามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก:

• เบาจืดจากส่วนกลาง (Central Diabetes Insipidus): เกิดจากการที่สมองส่วนไฮโปทาลามัส (Hypothalamus) ซึ่งเป็นแหล่งผลิตวาโซเพรสซิน สร้างฮอร์โมนนี้ได้ไม่เพียงพอ สาเหตุอาจมาจากความเสียหายต่อไฮโปทาลามัสหรือต่อมใต้สมอง (Pituitary gland) อันเนื่องมาจากเนื้องอก การบาดเจ็บ การผ่าตัด หรือโรคทางพันธุกรรมบางชนิด
• เบาจืดจากไต (Nephrogenic Diabetes Insipidus): เกิดจากการที่ไตไม่สามารถตอบสนองต่อวาโซเพรสซินได้อย่างเหมาะสม แม้ว่าร่างกายจะผลิตฮอร์โมนนี้ได้ในปริมาณที่เพียงพอ สาเหตุอาจมาจากการใช้ยาบางชนิด (เช่น ลิเทียม) โรคไตเรื้อรัง ภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia) หรือภาวะแคลเซียมในเลือดสูง (Hypercalcemia)

อาการอื่นๆ ที่อาจพบร่วมกับอาการปัสสาวะบ่อยและกระหายน้ำในผู้ป่วยโรคเบาจืด ได้แก่:

• ภาวะขาดน้ำ (Dehydration)
• อ่อนเพลีย
• ปวดศีรษะ
• วิงเวียนศีรษะ
• ความดันโลหิตต่ำ
• ในเด็กเล็ก อาจพบอาการร้องไห้มากเกินไป ท้องผูก และน้ำหนักขึ้นช้า

การวินิจฉัยโรคเบาจืดมักทำโดยการทดสอบการจำกัดน้ำ (Water Deprivation Test) เพื่อประเมินความสามารถของไตในการกักเก็บน้ำเมื่อร่างกายขาดน้ำ ร่วมกับการตรวจวัดระดับวาโซเพรสซินในเลือดและปัสสาวะ

การรักษาโรคเบาจืดขึ้นอยู่กับชนิดของโรคที่เป็น สำหรับเบาจืดจากส่วนกลาง การรักษาหลักคือการให้ยาที่มีวาโซเพรสซินสังเคราะห์ (Desmopressin) เพื่อทดแทนฮอร์โมนที่ขาด สำหรับเบาจืดจากไต การรักษาเน้นที่การจัดการสาเหตุที่ทำให้ไตไม่ตอบสนองต่อวาโซเพรสซิน เช่น การหยุดยาที่เป็นสาเหตุ การแก้ไขภาวะเกลือแร่ผิดปกติ และการใช้ยาที่ช่วยลดปริมาณปัสสาวะ

ดังนั้น การทำความเข้าใจบทบาทของฮอร์โมนวาโซเพรสซินและความผิดปกติที่เกี่ยวข้อง จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งในการวินิจฉัยและรักษาโรคเบาจืดได้อย่างถูกต้องและมีประสิทธิภาพ เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมอาการและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้