Wat zeg je tegen iemand die niest?

Gezondheid! Proost! Waarom zeggen we dat na een nies?

Niezen. Een plotselinge, oncontroleerbare explosie van lucht die ons soms overvalt. En vrijwel direct daarna klinkt het: “Gezondheid!” of soms zelfs “Proost!”. Maar waarom zeggen we dat eigenlijk? Waar komt deze ogenschijnlijk vreemde gewoonte vandaan?

Hoewel we het tegenwoordig als een beleefdheidsgebaar beschouwen, ligt de oorsprong van deze uitdrukkingen in oud bijgeloof. In vroegere tijden werd een niesbui gezien als een teken dat de ziel het lichaam tijdelijk verliet. “Gezondheid” wensen was een manier om de niesser te beschermen tegen boze geesten die mogelijk van de gelegenheid gebruik wilden maken om het lichaam binnen te dringen. Het was een soort verbale amulet, een wens voor een veilige terugkeer van de ziel en het behoud van de gezondheid.

De uitdrukking “Proost!” heeft een vergelijkbare, maar iets andere achtergrond. In tijden van pestepidemieën werd niezen beschouwd als een van de eerste symptomen. “Proost!” zeggen was in die context een bittere, maar welgemeende toost op het leven, een erkenning van de dreigende dood en een vluchtige viering van het moment. Het was een manier om moed te putten en elkaar sterkte te wensen in een angstige tijd.

Tegenwoordig zijn deze oorspronkelijke betekenissen grotendeels verloren gegaan. We zeggen “Gezondheid!” en “Proost!” na een niesbui niet meer uit angst voor boze geesten of de pest. Het is een sociale conventie geworden, een automatische reactie, een manier om te erkennen dat iemand heeft geniest en hem of haar welzijn toe te wensen. Het is een kleine, maar betekenisvolle sociale interactie die onze verbondenheid benadrukt.

Dus, de volgende keer dat je iemand hoort niezen en je automatisch “Gezondheid!” of “Proost!” zegt, bedenk dan eens de rijke geschiedenis achter deze ogenschijnlijk simpele woorden. Het is een fascinerende glimp in de evolutie van taal en cultuur, en een herinnering aan hoe oude bijgeloven zich kunnen transformeren tot moderne beleefdheidsvormen. En wie weet, misschien biedt het je ook wel een beetje extra waardering voor de simpele daad van het wensen van gezondheid.